1. MACRO-ECONOMISCHE CONTEXT EN VOORUITZICHTEN

• Het economisch herstel dat zijn intrede deed in 2021 en zich voortzette in de eerste maanden van 2022 leidde samen met de problemen aan de kant van de toevoer in de vervoerssector tot stijgende vrachtprijzen voor het vervoer over zee en wakkerde daardoor de inflatie verder aan.
• De Russische aanval op Oekraïne leidde tot een verdere verhoging van de grondstofprijzen en onzekerheid over de economische groei in de komende jaren. Verwacht wordt dat de olie- en gasprijzen in 2022 met respectievelijk 55% en 147% zullen stijgen. De vraag naar steenkool en dus de prijs van kolen is in 2022 als gevolg van het Europese embargo op Russische kolen zeer sterk gestegen.
• Verwacht wordt dat het BBP in de eurozone in 2022 met 2,8% zal krimpen, waarbij wordt uitgegaan van de veronderstelling dat de oorlog zich zal beperken tot Oekraïne.

• In 2021 en begin 2022 leek de wereldeconomie op een stabiele manier uit de pandemie te komen. Maar de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne¹ speelt de verwachte economische groei aanzienlijk parten en heeft geleid tot een humanitaire crisis die veel kosten met zich meebrengt.
• In 2021 had de vervoerssector al te kampen met beperkingen aan de toeleveringskant, in de vorm van overbelaste zeehavens en overvolle scheepvaartroutes. Deze factoren hebben, samen met het snelle herstel in 2021, de vrachtprijzen voor het vervoer over zee opgedreven, waardoor de inflatie nog verder is gaan stijgen.²
• Als gevolg van de oorlog zijn de Oekraïense zeehavens gesloten en de uitvoer van Oekraïens graan en andere grondstoffen is daardoor geblokkeerd. Ook de handels- en grondstofstromen (bijvoorbeeld steenkool) uit Rusland zijn sterk afgenomen.
• Door de handels- en financiële sancties die tegen Rusland zijn ingesteld, is er minder aanvoer van energie in de landen van Midden- en West-Europa, waardoor de al hoge inflatie nog verder oploopt. De grondstofprijzen, met name voor levensmiddelen en energie, zijn zeer sterk gestegen.
• Verwacht wordt dat de globale groei (BBP), die voor 2021 bij 6,1% lag, in 2022 en 2023 terugloopt naar 3,6%. In deze prognose wordt ervan uitgegaan dat de oorlog beperkt blijft tot Oekraïne. Voor de wereldhandel wordt vooral voor 2022 een minder sterke groei verwacht, van een geschatte groei van 10,1% in 2021 naar 5,0% in 2022 en slechts 4,4% in 2023.
• Voor de eurozone is de groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP) naar beneden bijgesteld op 2,8%, wat 1,1 procentpunt lager is dan voorspeld in de prognose van januari 2022. Het is moeilijk om een goed evenwicht te vinden tussen het afremmen van inflatie en het versterken van de economische groei en dat is een van de problemen van het economisch en monetair beleid. Om de inflatie te kunnen bestrijden, moeten de rentetarieven worden verhoogd, met hogere financieringskosten en dus minder particuliere investeringen en een lagere groei tot gevolg.

 

AFBEELDING 1: GROEIPERCENTAGE VAN HET BBP, CONSTANTE PRIJZEN (IN %)


Bron: IMF World Economic Outlook Database, vooruitzichten van april 2022
 

HANDEL

• De oorlog in Oekraïne leidt tot steeds meer verstoringen in de handelsstromen. Al voor de oorlog in Oekraïne waren er verstoringen in de toeleveringsketens en een tekort aan componenten voor de industriële productie. Dit belemmert sommige sectoren, waaronder de auto-industrie.
• Niet alleen de verstoorde toelevering van grondstoffen laat zijn sporen na. Een voorbeeld is neongas, dat voornamelijk in Rusland en Oekraïne wordt geproduceerd. Neongas wordt gebruikt om van silicium halfgeleiders te maken en is daarom van essentieel belang voor de automobielindustrie, alsook de elektronica- en IT-sector. Bovendien is de wereldwijde autoproductie sterk afhankelijk van elektronische kabelbomen die in Oekraïne worden geproduceerd en metalen zoals palladium en nikkel die in Rusland worden geproduceerd.
• Een belangrijk economisch gevolg van de verstoring in de handelsstromen is dat de prijzen voor nagenoeg alle soorten grondstoffen steil klimmen. Dit betreft niet alleen graan (Rusland en Oekraïne zijn samen goed voor ongeveer 30% van de wereldwijde tarwe-export), maar ook steenkool, ruwe olie, mineralen en metalen.

 

GRONDSTOFPRIJZEN EN DE GEVOLGEN DAARVAN VOOR DE BINNENVAART
 

RUWE OLIE
• De voorspellingen op basis van de termijnmarkt wijzen erop dat de prijzen voor olie en gas in 2022 sterk zullen stijgen (respectievelijk 55% en 147%) en in 2023 weer zullen dalen zodra de voorraden weer op peil zijn gebracht. De hoge olieprijzen hebben een tweeledig effect op de binnenvaart. Aan de vraagzijde leidt dit tot een lagere vraag naar vervoer van olieproducten, terwijl aan de aanbodzijde de hoge olieprijzen tot hogere brandstofkosten leiden, die ten minste een kwart van de totale bedrijfskosten in de binnenvaart uitmaken.

 

AFBEELDING 2: INDEXCIJFERS VAN GRONDSTOFFEN (2016 = 100)


Bron: IMF (april 2022)
* Steenkool omvat kolen uit Zuid-Afrika en Australië. Graan omvat tarwe, maïs, rijst en gerst. Metalen omvat koper, aluminium, ijzererts, tin, nikkel, zink, lood en uranium. Ruwe olie: eenvoudig gemiddelde voor prijzen op de spotmarkt (Dated Brent, West Texas Intermediate, Dubai Fateh).
 

 
STEENKOOL

• De stijging van de steenkoolprijzen in 2022 gaat hand in hand met een sterk stijgende vraag naar kolen als gevolg van de krappe vraag- en aanbodverhoudingen en het mijden van Russische kolen. Al in 2021 nam het kolenvervoer over de Rijn als gevolg van de hoge gasprijzen met bijna 29% toe (zie Hoofdstuk 2).
• In 2020 waren Russische kolen goed voor 55% van de kolenimport van de Europese Unie en 16% van de wereldbehoefte aan kolen.³ Als de komende jaren de vraag naar kolen onverminderd hoog blijft en de invoer van Russisch steenkool verboden is, zou de vraag naar kolen kunnen worden gedekt door invoer uit andere producerende landen zoals Australië, de VS, Canada en Zuid-Afrika.
• De vervoersactiviteiten over de Donau waren ook gedeeltelijk gericht op het vervoer van kolen uit Rusland. Ook de staalnijverheid in Hongarije was voor een deel afhankelijk van deze kolen. De logistieke keten waarin Russische kolen over zee en via de haven van Constanţa naar Hongarije werden vervoerd, werd in 2022 stopgezet en vervangen door een vervoersketen waarvan de zeehaven van Koper in Slovenië en het spoorvervoer naar het achterland deel uitmaken.

 
GRAAN

• Volgens de gegevens van het IMF over grondstofprijzen⁴ stegen de prijzen voor alle soorten graan tussen 2020 en 2022 met ongeveer 85%. Dit komt enerzijds doordat de vraag naar levensmiddelen tijdens de coronacrisis is gestegen en anderzijds door de oorlog in Oekraïne.
• Oekraïne is één van de grootste exporteurs van granen en oliehoudende zaden ter wereld. Volgens de gegevens van Eurostat⁵ heeft de EU-27 in 2021 8,0 miljoen ton graan uit Oekraïne geïmporteerd en 1,1 miljoen ton uit Rusland. De uitvoer van graan via Oekraïense en Roemeense zee- en zee-rivierhavens draagt in grote mate bij tot de voedselzekerheid in Noord-Afrika, Azië en het Midden-Oosten.
• De oorlog in Oekraïne heeft negatieve gevolgen voor de oogst en de uitvoer van graan uit Rusland en Oekraïne. De graanuitvoer via de zeehavens aan de Zwarte Zee is goed voor 98% van alle Oekraïense graanexport. Er moeten dringend alternatieve routes worden gevonden om de graanuitvoer uit Oekraïne zeker te kunnen stellen. Eén van deze routes is de spoorlijn naar Roemenië. Deze spoorlijn heeft echter niet de capaciteit om de grote hoeveelheden te vervoeren die voorheen via de zeehavens werden vervoerd.⁶
• Andere oplossingen om de graanuitvoer uit Oekraïne mogelijk te maken, omvatten het vervoer per spoor en over weg tot de Oekraïense zee-rivierhavens van Reni en Izmael, tot de zee-rivierhaven Giurgiulești in Moldavië en de Roemeense zee-rivierhavens zoals Brăila of Galați. In deze havens kan dan vervolgens het graan aan boord van binnenvaartschepen of kleine zeeschepen worden geladen. In het eerste geval kunnen binnenvaartschepen het graan naar de zeehaven van Constanța vervoeren, waar het overgeladen wordt op zeeschepen met een groot laadvermogen. In het tweede geval kunnen kleine zeeschepen het graan tussen de zee-rivierhavens en de bestemmingen in Noord-Afrika vervoeren, met of zonder extra overslag in Constanța.
• Wat het vervoer per spoor van graan naar de eerdergenoemde havens betreft, dient te worden vermeld dat Oekraïne en de meeste delen van de EU-27⁷ verschillende spoorbreedten hebben. Dit betreft echter niet de Oekraïense havens van Reni en Izmael⁸ en ook niet de haven van Galați in Roemenië die dezelfde spoorbreedte hebben als in Oekraïne.
• Graan dat voor de landen in Noord-Afrika bestemd is, wordt ook vanuit landen langs de Donau (Hongarije, Servië) over de Donau en over zee tussen Constanţa en Noord-Afrika vervoerd. Hongarije heeft echter als reactie op de stijgende graanprijzen en minder invoer uit Oekraïne in maart 2022 beperkingen opgelegd aan de uitvoer van tarwe. In Servië werd in dezelfde maand een uitvoerregeling ingevoerd, met inbegrip van uitvoerquota. Deze regeling omvat uitvoerbeperkingen voor tarwe, maïs, meel en geraffineerde zonnebloemolie. Dit kan worden gezien als een reactie op een te verwachten tekort aan zonnebloemolie, omdat er minder vanuit Oekraïne wordt geïmporteerd.