• In Servië, dat ter hoogte van de Midden-Donau ligt, vormen landbouwproducten, levensmiddelen, ijzerertsen en metaal de belangrijkste marktsegmenten van de binnenvaart. In de afgelopen jaren is de staalproductie in Servië dankzij buitenlandse investeringen in de staalnijverheid – met name van China – sterk vergroot. De Servische binnenvaart plukt de vruchten van deze investeringen.
• Het zwaartepunt van de vervoersvraag, de ondernemingen en de werkgelegenheid in de Servische binnenvaart ligt vooral op het vervoer van droge bulkgoederen. De Servische vloot telt een vrij groot aantal duwboten, hetgeen samenhangt met deze focus op droge bulkgoederen, die vaak door duwstellen vervoerd worden.
• Het modale aandeel van de binnenvaart in Servië ligt bij 28,7%, hetgeen duidelijk boven het gemiddelde van de EU ligt.

BINNENVAARTVERVOER IN SERVISCHE HAVENS *

Bronnen: Donaucommissie, Havenbestuursagentschap van de Republiek Servië
* Binnenvaartvervoer in 2020

ONTWIKKELING VAN HET BINNENVAARTVERVOER IN SERVISCHE HAVENS

• Van de vijf belangrijkste Servische havens heeft vooral de haven van Smederovo zich sinds 2014 positief ontwikkeld. Terwijl de overslag van goederen ook toenam in Pančevo, Prahovo en Novi Sad, verloor de haven van de Servische hoofdstad Belgrado grote vervoersvolumes.

 

AFBEELDING 1: JAARLIJKS BINNENVAARTVERVOER IN DE BELANGRIJKSTE SERVISCHE HAVENS (IN 1000 TON)


Bronnen: Donaucommissie, Havenbestuursagentschap van de Republiek Servië
 
• In het eerste kwartaal van 2021 bedroeg de totale vrachtoverslag in de Servische havens 3,7 miljoen ton, hetgeen aanzienlijk meer was dan het volume in het eerste kwartaal van 2020 (1,8 miljoen ton).
• Zoals blijkt uit de cijfers hierboven over de afhandeling van goederen in havens wordt de binnenvaart in Servië hoofdzakelijk gedomineerd door twee economische sectoren: de staalindustrie en de landbouwsector. In 2018 en 2019 was de staalproductie in Servië vijf keer groter dan in 2013. De reden voor deze enorme groei is de overname van de belangrijkste Servische staalfabriek in Smederovo door een Chinees staalbedrijf in 2016¹.

 

AFBEELDING 2: JAARLIJKSE STAALPRODUCTIE IN SERVIË (IN 1000 TON) EN AANDEEL BINNEN DE TOTALE STAALPRODUCTIE IN HET DONAUSTROOMGEBIED (%)


Bronnen : World Steel Association, CCR-analyse
 

• Nadat het Chinese bedrijf HBIS de staalfabriek in Smederovo overnam, investeerde het in de technische renovatie ervan waardoor de staalproductie en het vervoer van grondstoffen sterk toenamen.
• De Donau wordt nu in dit gedeelte weer intensief gebruikt voor de aanvoer van grondstoffen (ijzererts, kolen), via de haven van Smederovo. Dit verklaart de sterke toename van het binnenvaartvervoer in deze haven en de opleving van de Servische binnenvaart.
• Het toont ook aan hoe afhankelijk de binnenvaart in het Donaustroomgebied is van traditionele industrietakken.

 

GEGEVENS OVER DE BINNENVAART IN SERVIË – JAARLIJKSE CIJFERS

 

Bronnen: analyse van de CCR aan de hand van gegevens van Eurostat [sbs_na_1a_se_r2], [iww_go_qnave], kortetermijnindicatoren van de OESO, Donaucommissie (vlootgegevens), Bureau voor de Statistiek van de Republiek Servië
 
Kanttekeningen bij dit overzicht:
• “Totaal aandeel in de EU” betreft cijfers voor de EU met inbegrip van Zwitserland en Servië.
• In tegenstelling tot de vervoersprestatie kan voor het vervoersvolume geen aandeel per land worden berekend.
• Het aandeel in het totale vervoer is berekend als het aandeel van de binnenvaart binnen de totale vervoersprestatie (gemeten in TKM) van het goederenvervoer over land. Dit bestrijkt het goederenvervoer over land, met inbegrip van de binnenvaart, het spoor en wegvervoer. Voor de berekening van het wegvervoer wordt rekening gehouden met het territorialiteitsbeginsel, waarbij de gegevens voor het internationale wegvervoer worden herverdeeld over de nationale grondgebieden waar het vervoer daadwerkelijk plaatsvindt. Deze beginselen zijn toegepast in de reeksen van Eurostat [tran_hv_frmod].

• De vrachtprijzen voor het vervoer van droge lading en containers toonden een voorzichtige stijgende trend die zich al in de tweede helft van 2020 aftekende. In de eerste helft van 2021 zette deze trend door. Voor de prijzen van vloeibare lading laten de thans beschikbare cijfers nog steeds geen tekenen van herstel zien.
• De olie- en brandstofprijzen toonden in de eerste helft van 2021 onverminderd een stijgende lijn. De brandstofprijzen in de binnenvaart stegen met 12,5%, van 45,29 €/100 liter in KW1 2021 naar 50,96 €/100 liter in KW2 2021.
• De brandstofprijzen in de binnenvaart zullen in de tweede helft van 2021 en ook in 2022 naar verwachting tussen de 54 en 60 €/100 liter komen te liggen. Deze raming is gebaseerd op de verwachte olieprijs.

VRACHTPRIJZEN IN HET RIJNSTROOMGEBIED ¹

• In de eerste helft van 2021 vertoonden de vrachtprijzen voor gasolie op de spotmarkt binnen het ARA-Rijngebied een negatieve tendens. Deze ontwikkeling was al begonnen na de laagwaterperiode van 2018. Een van de belangrijkste factoren die de vrachtprijzen onder druk zet, is de huidige pandemie met zijn negatieve effect op de mobiliteit en vraag naar brandstof. De waterstanden maakten de situatie er ook niet beter op, want de waterstanden waren tamelijk hoog, afgezien van eind april. De stijgende prijzen op de spotmarkt voor aardolieproducten hadden eveneens een negatieve weerslag op de vervoers- en vrachtprijzen. Tot slot was de structuur op de termijnmarkten gericht op ‘backwardation’.

 

AFBEELDING 1: ONTWIKKELING VAN DE VRACHTPRIJZEN VOOR HET VERVOER VAN GASOLIE VAN HET ARA-GEBIED NAAR BESTEMMINGEN LANGS DE RIJN (INDEX 2015 = 100)


Bron: berekening van de CCR aan de hand van PJK International
* PJK verzamelt gegevens over de vrachtprijzen (in euro per ton) voor het vervoer van vloeibare goederen uit het ARA-gebied naar bestemmingen langs de Rijn. De CCR heeft op basis van deze data een index berekend, met 2015 als referentiejaar. Benedenrijn: Duisburg, Keulen. Bovenrijn: Karlsruhe, Bazel. Main: Frankfurt/M.
 
• Het Centraal Bureau voor de Statistiek in Nederland (CBS) verzamelt gegevens over de vrachtprijzen via een panel van Nederlandse binnenvaartondernemingen. Deze gegevens worden twee keer per kwartaal ingezameld en omvatten brandstof- en laagwatertoeslagen.

 

AFBEELDING 2: ONTWIKKELING VAN DE VRACHTPRIJZEN PER KWARTAAL VOOR NEDERLANDSE BINNENVAARTONDERNEMINGEN PER MARKTSEGMENT (INDEX 2015 = 100, KWARTAALGEGEVENS)


Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (Binnenvaartdiensten; prijsindex)
 
• Het derde kwartaal van 2020 leek de periode te zijn waarin de vervoersprijzen voor droge bulkgoederen en containervervoer stabieler werden. Voor de kwartalen erna is een opwaartse tendens waar te nemen. Voor vloeibare bulkgoederen bleven de vrachtprijzen op een laag niveau.
• Aangezien er in de eerste helft van 2021 geen lage waterstanden waren, werden de vrachtprijzen voornamelijk beïnvloed door de vervoersvraag. Zoals in hoofdstuk 1 wordt geïllustreerd, nam de vraag naar vervoer van vloeibare bulkgoederen enigszins af, terwijl er meer vraag was naar vervoer van droge bulkgoederen en containers. De ontwikkeling van de vrachtprijzen per goederensegment weerspiegelt deze uiteenlopende trends.

ONTWIKKELING BRANDSTOFKOSTEN

• De brandstofkosten zijn geanalyseerd aan de hand van de gasolie/dieselprijzen die gepubliceerd worden in het kader van het monitoringsysteem voor energieprijzen van het Belgische ministerie van Economische Zaken². Uit een vergelijking met de olieprijzen blijkt een zeer duidelijke correlatie die als basis dient voor een overzicht van de brandstofprijzen.
• In de loop van 2021 zette de stijgende lijn voor olieprijzen – en dus voor brandstofprijzen – zich voort. De olieprijzen bereikten in het tweede kwartaal van 2021 een niveau van 68,8 US dollar (ongeveer 57,3 euro bij een wisselkoers van USD/EUR 1,20).

 

AFBEELDING 3: GEMIDDELDE BRANDSTOFPRIJS VOLGENS HET BELGISCHE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN PRIJS VAN BRENT RUWE OLIE, INCLUSIEF PROGNOSES *


Bronnen: ITB en SPF Economie (brandstofprijs). US Energy Information Administration (olieprijs). Economische gegevens van de Federal Reserve (historische wisselkoers Amerikaanse dollar/euro). 1 vat (bbl) = 159 liter.
* IMF = International Monetary Fund WEO Update July 2021; EIA = US Energy Information Administration. De prognose is gebaseerd op een nominale wisselkoers van 1,17 US-$ per euro voor heel 2021 en 2022.
 

• Volgens de prognose van de US Energy Information Administration (EIA) – in zijn laatste kortetermijnprognose van september 2021- zullen de prijzen voor Brent ruwe olie in 2021 neerkomen op gemiddeld 72 US dollar per vat en rond de 66 US dollar per vat in 2022, vergeleken bij 41,8 US dollar in 2020. De prognose voor de olieprijs van het IMF wijst op iets lagere niveaus. De verschillen zijn het gevolg van uiteenlopende veronderstellingen over de snelheid van het economisch herstel en de groei van de olieproductie in de OPEC-landen en de VS³.
• De brandstofprijzen voor de Europese binnenvaart worden niet alleen bepaald door de olieprijzen maar ook door de wisselkoers tussen de Amerikaanse dollar en de euro. De waardevermindering van de Amerikaanse dollar ten opzichte van de euro, die in maart 2020 begon, ging door tot mei 2021 en bereikte aan het eind van die maand een niveau van 1,22 dollar per euro. Dit hield de brandstofprijzen in de Europese binnenvaart laag. In augustus 2021 verloor de euro enigszins aan waarde ten opzichte van de dollar door de laagconjunctuur in Europa en bleef tot september steken op 1,17-1,18 dollar per euro. Naar verwachting zal de euro de rest van 2021 en 2022 niet veel van dit niveau afwijken.
• In het licht van deze redenering wordt verwacht dat de brandstofprijzen in de binnenvaart gedurende de rest van 2021 en in 2022 tussen 54 en 60 €/100 liter blijven schommelen⁴⁵.

• De vervoersprestatie (TKM) over de waterwegen in Europa (EU plus Zwitserland, Servië en Oekraïne) is in het eerste kwartaal van 2021 in vergelijking met dezelfde periode in 2020 met 4,0% gestegen. Voor de verschillende vrachtsegmenten die over de Rijn werden vervoerd, toonde droge lading een verhoging, terwijl de tankvaart in KW1 2021 eerder zwakker afsloot.
• In het passagiersvervoer – en meer in het bijzonder bij de riviercruises – is er nog geen sprake van een volledig herstel, want er zijn nog steeds maar weinig cruiseschepen op de Bovenrijn onderweg (telling bij de sluis van Iffezheim). Het aantal schepen dat deze sluis passeerde ligt 12,7% lager in de eerste helft van 2021 dan in dezelfde periode vorig jaar. Het verschil tussen 2021 (KW1+ KW2) en 2019 (KW1+ KW2) bedraagt 94,9%.

VERVOERSPRESTATIE IN EUROPA

VERVOERSPRESTATIE VAN DE BINNENVAART OP HET NATIONALE GRONDGEBIED VAN ELK EUROPEES LAND – VERGELIJKING TUSSEN KW1 2020 EN KW1 2021 (IN MILJOEN TKM) *


Bronnen: Eurostat [iww_go_qnave], OESO (Zwitserland, Servië, Oekraïne)
* Voor het VK waren geen gegevens beschikbaar.
 

AFBEELDING 1: VERVOERSPRESTATIE IN DE BINNENVAART IN EUROPA PER REGIO EN KWARTAAL (IN MILJOEN TKM)


Bronnen: Eurostat [iww_go_qnave], OESO (Oekraïne); Destatis (Rijn en zijrivieren)
* Donau = TKM in alle Donaustaten inclusief Oekraïne
 
• Na een periode van dalende vervoersprestaties (laagwater in 2018, zwakke macro-economische situatie in 2019, Covid-crisis in 2020), begon het vrachtvervoer op de Rijn en de Nederlandse waterwegen tussen KW3 2020 en KW1 2021 weer aan te trekken. Recentere gegevens (voor de sluis bij Iffezheim op de Bovenrijn) wijzen op een stijging van 4,7% van het vervoersvolume tijdens de eerste acht maanden van 2021, ten opzichte van dezelfde periode in 2020). Het verschil met het niveau in de eerste acht maanden van 2019 was echter nog steeds 6,9%.
• Terwijl de vervoersprestatie in België en Frankrijk op enkele schommelingen na enigszins constant bleef, zette de opwaartse trend voor het vervoer over de Donau zich voort.

 

VERVOER OVER DE RIJN EN DONAU PER GOEDERENSEGMENT

AFBEELDINGEN 2 EN 3: VRACHTVERVOER STROOMOPWAARTS EN STROOMAFWAARTS OVER DE RIJN VOOR DE BELANGRIJKSTE GOEDERENSEGMENTEN (IN MILJOEN TON, IN DE EERSTE DRIE MAANDEN VAN 2020 EN 2021)




Bron: analyse van de CCR op basis van Destatis
 
• Het goederenvervoer over de traditionele Rijn bedroeg 42,7 miljoen ton in het eerste kwartaal van 2021, ten opzichte van 42,5 miljoen ton in hetzelfde kwartaal van het jaar ervoor. De vergelijking laat zien dat droge lading in KW1 2021 hogere volumes kende dan in KW1 2020, terwijl vloeibare lading (vooral aardolieproducten) in kleinere hoeveelheden werd vervoerd.
• Deze verschillen kunnen worden verklaard door het herstel van de staalproductie en de grotere vraag naar stoomkolen (door de hoge gasprijzen) in 2021 en de hieraan gerelateerde toename van het drogeladingvervoer van ijzererts, cokes en stoomkolen. In Duitsland lag de staalproductie in de eerste vijf maanden van 2021 15% hoger dan in dezelfde periode in 2020. De oorzaak van de neergang van aardolieproducten kan worden gezocht in de lagere mobiliteit als gevolg van de pandemie. De toekomst zal uitwijzen of dit een structureel fenomeen wordt.

 

AFBEELDINGEN 4 EN 5: VRACHTVERVOER STROOMOPWAARTS EN STROOMAFWAARTS OVER DE MIDDEN-DONAU VOOR DE BELANGRIJKSTE GOEDERENSEGMENTEN (IN MILJOEN TON, IN DE EERSTE DRIE MAANDEN VAN 2020 EN 2021) *




Bron: Marktobservatieverslag van de Donaucommissie
* Op de Midden-Donau bij Mohács
 
• Het vervoer van ijzererts over de Midden-Donau nam in KW1 2021 licht toe, hetgeen in lijn is met het herstel van de staalmarkt die zowel voor de Rijnvaart als de Donauvaart van belang is. Daarnaast zette de opwaartse trend in het vervoer van graan die in 2020 zichtbaar was, zich ook in 2021 voort.
• Het vervoer van aanzienlijke hoeveelheden graan uit de havens langs de Midden-Donau naar de haven van Constanţa zorgde voor een zeker evenwicht in het goederenvervoer over de Donau. Tegelijkertijd bedroeg de vrachtoverslag van de haven van Constanţa door de binnenvaart in het eerste kwartaal van 2021 4,1 miljoen ton, wat 15,3% hoger was dan in KW1 2020. Dienovereenkomstig bedroeg het vervoersvolume op het Donau-Zwarte Zeekanaal 4,37 miljoen ton, oftewel 12,3% meer dan in KW1 2020.

PASSAGIERSVERVOER

• Het aantal riviercruiseschepen dat de sluis bij Iffezheim op de Bovenrijn passeert, is gekozen als indicator voor het passagiersvervoer. Gegevens over riviercruiseschepen op de Rijn vormen een belangrijke indicator voor de Europese riviercruisesector, aangezien de Rijn na de Donau de hoogste passagiersvaartcijfers van Europa kan voorleggen.
• In de tweede helft van 2020, toen de lockdownregels deels werden versoepeld, herstelde ook de riviercruisesector zich. In de eerste helft van 2021 zijn de cijfers echter weer gekelderd.

 

AFBEELDING 6: AANTAL RIVIERCRUISESCHEPEN DAT DE SLUIS BIJ IFFEZHEIM OP DE BOVENRIJN PASSEERT PER HALF JAAR (VOOR DE TWEEDE HELFT VAN 2021 WAREN GEEN GEGEVENS BESCHIKBAAR)


Bron: Waterwegen- en scheepvaartbeheerder van de Duitse Bondsstaat
 
• Op het moment dat dit rapport werd opgesteld, waren er gegevens beschikbaar tot augustus 2021. In deze maand nam het aantal riviercruiseschepen dat de sluis bij Iffezheim passeerde sterk toe. Het is echter nog veel te vroeg om te kunnen bepalen of dit een definitief herstel van dit marktsegment is. Diverse indicatoren wijzen erop dat de pandemie nog niet voorbij is, met dien verstande dat niet kan worden uitgesloten dat de crisissituatie weer de kop opsteekt.

 

AFBEELDING 7: AANTAL RIVIERCRUISESCHEPEN DAT DE SLUIS BIJ IFFEZHEIM OP DE BOVENRIJN PASSEERT PER MAAND


Bron: Waterwegen- en scheepvaartbeheerder van de Duitse Bondsstaat
 
• In juni 2021 werden er verschillende riviercruises op de Donau georganiseerd, die aanvankelijk gemiddeld 115-125 passagiers aan boord hadden. In totaal vonden er in juni dertien cruises plaats op de Boven-Donau en werden er 1700 passagiers vervoerd. In juli nam het aantal vaarten toe tot 148 en in augustus tot 330. Tegelijkertijd is het passagiersvervoer in de richting van de Donaudelta nieuw leven ingeblazen.

VRACHTVERVOER IN DE BELANGRIJKE EUROPESE BINNENVAARTLANDEN

AFBEELDING 8: EVOLUTIE VAN HET VRACHTVERVOER IN DE BELANGRIJKSTE EUROPESE BINNENVAARTLANDEN (IN MILJOEN TON, KWARTAALCIJFERS VAN HET VERVOERSVOLUME OP HET NATIONAAL GRONDGEBIED VAN ELK LAND)


Bron: Eurostat [iww_go_qnave]
Aangezien er geen betrouwbare gegevens van Statbel vanaf KW1 2018 beschikbaar zijn, zijn voor België de kwartaalcijfers vanaf dit kwartaal opnieuw berekend. Voor deze berekening is het veranderingspercentage toegepast dat de Vlaamse waterwegautoriteiten ter beschikking kunnen stellen, dat namelijk betrouwbaarder is (De Vlaamse Waterweg). De reeksen voor België tonen dezelfde tendens als voor Vlaanderen, maar liggen op een hoger niveau.

DROGE EN VLOEIBARE BULKGOEDEREN EN CONTAINERVEROER

AFBEELDING 9: DROGELADINGVAART (IN MILJOEN TON)




 

AFBEELDING 10: TANKVAART (IN MILJOEN TON)




 

AFBEELDING 11: CONTAINERVERVOER (IN MILJOEN TON)




Bronnen: Eurostat [IWW_GO_QCNAVE], Destatis. Centraal Bureau voor de Statistiek, De Vlaamse Waterweg, SPW Service Public de Wallonie, Voies Navigables de France, Roemeens Instituut voor de Statistiek
Opmerking: Voor Wallonië zijn er geen containergegevens uitgedrukt in tonnen voor perioden korter dan één jaar beschikbaar. Daarom is ervan uitgegaan dat de productgroep ‘machines/overige goederen’ vooral uit containervervoer bestaat. De gegevens omvatten de totale binnenvaart op het grondgebied van het land/regio.

• De vervoersprestatie (TKM) over de binnenwaterwegen van de EU heeft sinds het derde kwartaal 2020 een klein, nogal aarzelend herstel getoond. In het eerste kwartaal van 2021 (KW1 2021) lag de vervoersprestatie 4,0% hoger dan in KW1 2020. De Rijnoeverstaten boekten een algemene stijging van 1,0%, terwijl de Donaulanden een dynamischere ontwikkeling lieten zien (+14,8%), dankzij een toegenomen vervoer van graan.
• In de twee grootste binnenvaartlanden, Duitsland en Nederland, bleven de resultaten vrijwel hetzelfde, met een zeer kleine afname in Duitsland (0,1%) en een kleine toename in Nederland (+1,9%).
• Wanneer men differentieert naar de verschillende vrachtsegmenten voor de Rijn blijkt dat het vervoer van droge lading (ijzerertsen, steenkolen en graan) licht gestegen is, terwijl de tankvaart in KW1 2021 in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar zwakkere resultaten behaalde. Dit was te wijten aan het geringere vervoer van aardolieproducten als gevolg van de pandemie voor de mobiliteitssector.
• Het passagiersvervoer lag in de eerste helft van 2021 nog steeds ver onder het niveau van voor de coronapandemie. Gegevens van de sluis van Iffezheim wijzen erop dat er slechts 55 cruiseschepen in de eerste zes maanden van 2021 deze sluis in de Bovenrijn passeerden, terwijl dat er 63 waren in de eerste helft van 2020, maar in de eerste helft van 2019 was dit cijfer 1078. Het verschil tussen (KW1+KW2) 2021 en (KW1+KW2) 2019 is dan ook 94,9%.
• De vrachtprijzen voor droge lading en containervervoer zijn sinds KW3 2020 gestegen en weerspiegelen de grotere vervoersvraag. De vrachtprijzen in de tankvaart laten sinds dit kwartaal geen herstel zien. De reden is eerder structureel, omdat de gereduceerde mobiliteit tot gevolg heeft dat de vraag naar vervoer van vloeibare producten gedaald is.
• In de loop van 2021 zijn de aardolieprijzen en dus ook de brandstofprijzen gestegen, waarbij de opwaartse trend die aan het einde van 2020 inzette, aanhield. In KW2 2021 lagen de olieprijzen rond de 50 euro per 100 liter. De prognoses voor de brandstofprijzen gaan voor 2022 op grond van de verwachte aardolieprijzen uit van een prijs tussen de 54 en 60 euro per 100 liter.
• In het rapport is een hoofdstuk opgenomen dat specifiek aan Servië gewijd is. In 2020 bedroeg de binnenvaartvervoersprestatie in dit land 4.225 miljoen TKM, hetgeen overeenkomt met een aandeel van 3,2% in de totale vervoersprestatie in Europa (EU plus Zwitserland, Servië en Oekraïne). In Servië ligt de nadruk in de binnenvaart op het vervoer van droge bulk. De Servische binnenvaart heeft zich de afgelopen jaren positief ontwikkeld dankzij een sterke toename van het vervoer van ijzerertsen en staal in de haven van Smederovo. Deze ontwikkeling hangt nauw samen met de modernisering van de grootste staalfabriek in Servië door een buitenlandse staalonderneming.
• De werkgelegenheid in de Servische binnenvaart is grotendeels te vinden in het segment van het vrachtvervoer. In de binnenvaart zijn in totaal 1087 werknemers tewerkgesteld, waarvan er dan ook 1018 in het segment van het vrachtvervoer werken.
• Het modal split-aandeel van de binnenvaart in de totale vervoerprestatie over land is 28,7%, waardoor de binnenvaart in dit aan de Midden-Donau gelegen land een hoofdvervoersdrager vormt.