• In 2023 waren er in geheel Europa 5462 vrachtondernemingen actief in de binnenvaart, waarvan 87% gevestigd is in de Rijnoeverstaten (en dan vooral in Nederland, met 59% van het totaal). In de Donauregio bevindt zich slechts 4,8% van de ondernemingen, maar deze zijn goed voor 13% van de werkgelegenheid omdat de ondernemingen gemiddeld gezien groter zijn. De werkgelegenheid in de vrachtsector laat sinds 2010 een licht dalende trend zien. In 2022 werkten hier 22.844 werknemers. Daar staat tegenover dat de passagiersvaart – als men het aantal bedrijven bekijkt – juist groei toonde en in 2023 uitkwam op 4659 ondernemingen, waarvan 42% in de Rijnoeverstaten, 13% in de Donaulanden en 29% in Zuid-Europa. De werkgelegenheid in dit segment klom in 2023 tot 23.945 werknemers en leefde weer op na de pandemie. Duitsland, Italië en Zwitserland waren samen goed voor 61% van de totale werkgelegenheid in de passagiersvaart.
• De omzet in het binnenvaartvrachtvervoer in de EU-27 (plus Zwitserland en Servië) bedroeg in 2023 ongeveer 7,5 miljard euro en daalde dus iets in vergelijking met 2022, toen de omzet bij 7,8 miljard euro lag. De Rijnoeverstaten droegen voor 92% bij aan dit resultaat, met Nederland en Duitsland aan kop. In de binnenvaartpassagiersvaart steeg de omzet in 2023 fors naar 3,5 miljard euro (vergeleken met 2,7 miljard in 2022) en hiermee werd het herstel na de pandemie voortgezet. De Rijnoeverstaten waren goed voor 94% van de omzet in de passagiersvaart.
• De arbeidskosten per werknemer en per jaar beliepen in 2022 in de EU gemiddeld 32.830 euro in het vrachtvervoer en 23.590 euro in de passagiersvaart. De kosten waren het hoogst in West- en Noord-Europa – vooral in Zwitserland, Finland en Duitsland – en het laagst in Oost-Europa.
- Volgens cijfers van Eurostat waren er in 2023 5462 binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer actief in Europa (EU-27 plus Bosnië-Herzegovina, Servië en Zwitserland).74 Ongeveer 87% hiervan (4725 ondernemingen) stond geregistreerd in Rijnoeverstaten.75 Alleen al in Nederland waren dat 3203 binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer, oftewel 59% van het totale aantal in Europa en 68% van het totale aantal in de Rijnoeverstaten. Sinds 2011 is het aantal binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer in Europa licht gedaald (zie afbeelding 1). In 2023 was het aantal ondernemingen 9% lager dan in 2011.
- Het aantal ondernemingen in de Donaulanden is relatief klein (261,76 soit une part de 4,8 %), wat overeenkomt met een aandeel van 4,8%), vergeleken met het aandeel van de Donau in de totale vervoersprestatie op de binnenwateren van de EU-27 (21%).77 In dit verband moet worden opgemerkt dat de bedrijven in het Donaustroomgebied gemiddeld groter zijn, wat betekent dat deze gemiddeld meer werknemers in dienst hebben dan bedrijven in het Rijnstroomgebied. Dit verschil in omvang kan voornamelijk worden verklaard door historische redenen. Veel bedrijven in het Donaustroomgebied zijn namelijk voormalige staatsbedrijven die groter zijn dan particuliere bedrijven.
- Het aantal werkzame personen in het goederenvervoer in de binnenvaart bestaat uit zelfstandigen, meehelpende gezinsleden en werknemers. In 2022 bedroeg het totale aantal van deze variabele 22.844.78 Het aantal werkzame personen in de Rijnoeverstaten bedroeg 81%, in de Donaulanden 13% en in ondernemingen in landen buiten het Rijn- en Donaustroomgebied 6%. Tussen 2010 en 2022 is het aantal werknemers licht gedaald. In de periode tussen deze twee jaren nam het aantal werknemers met 6% af.
- Er kan worden vastgesteld dat Duitsland meer dan twee keer zoveel werkzame personen in het goederenvervoer in de binnenvaart heeft als Frankrijk, terwijl Frankrijk een groter aantal ondernemingen heeft. Deze gegevens weerspiegelen de kleinere gemiddelde omvang van Franse bedrijven in vergelijking met Duitse bedrijven. Franse bedrijven hadden in 2023 3,2 werknemers per bedrijf, tegenover 9,7 werknemers per bedrijf in Duitsland.
- In dit verband wordt onderstreept dat de cijfers van nationale werkgelegenheidsinstanties of andere nationale instanties soms sterk afwijken van die van Eurostat, omdat de statistische arbeidsmarktconcepten die het vertrekpunt vormen van elkaar verschillen. Voor vergelijkingen tussen landen geniet Eurostat de voorkeur als bron, aangezien deze gegevens geharmoniseerd zijn voor alle landen en dus vergelijkbaar zijn.
- In 2023 werden in de passagiersvaart in Europa (EU-27 plus Bosnië-Herzegovina, Servië en Zwitserland) 4.659 binnenvaartondernemingen geteld.79 De geografische verdeling laat zien dat 42% hiervan geregistreerd staat in Rijnoeverstaten, terwijl 13% in Donaulanden geregistreerd is. In tegenstelling tot het goederenvervoer in de binnenvaart is het aandeel van de binnenvaartondernemingen in het passagiersvervoer in Zuid-Europese landen vrij groot (29% in 2023). Bovendien zijn de Scandinavische landen in 2023 samen goed voor 10% van alle binnenvaartondernemingen in het passagiersvervoer.
- Tussen 2011 en 2023 bleef het aantal binnenvaartondernemingen in het passagiersvervoer in Europa onverminderd een stijgende lijn volgen (zie afbeelding 1). Het resultaat is dat er in 2023 40% meer ondernemingen zijn dan in 2011.
- De drie landen Nederland, Italië en Duitsland tellen de meeste ondernemingen. Qua aantal ondernemingen neemt Zwitserland een middenpositie in onder de Europese landen. Zoals hieronder te zien is, staat Zwitserland echter op de derde plek als het gaat om werkgelegenheid in de passagiersvaart. De reden voor dit verschil is dat Zwitserland de thuisbasis is van veel riviercruisemaatschappijen die meer werknemers hebben dan andere soorten bedrijven in de passagiersvaart.
- In 2023 waren er in de binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart in Europa 23.945 werknemers te werk gesteld. De cijfers voor de jaren 2020-2023 laten goed zien wat de impact was van de coronapandemie en hoe dit zich daarna hersteld heeft (zie afbeelding 2). De stijgende lijn in het aantal werkzame personen die zichtbaar is voor de periode van 2010 tot 2023 heeft zich na een dip weer voortgezet.
- Wat het aantal ondernemingen betreft, voert Nederland de ranglijst aan. Kijkt men echter naar het aantal werkzame personen dan staat dit land slechts op de vijfde plaats. De reden hiervoor is dat Nederland veel ondernemingen heeft die actief zijn in de dagtochtvaart in steden als Amsterdam. Deze rondvaartondernemingen zijn over het algemeen klein in vergelijking met de grote riviercruisemaatschappijen, die vaak in Zwitserland of Duitsland zijn gevestigd.
- Wat de werkgelegenheid betreft, loopt Duitsland voorop, gevolgd door Italië en Zwitserland. Ongeveer 61% van alle werkzame personen in binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart werkt in een van deze landen. In deze drie landen is de passagiersvaart vrij groot vanwege de vele binnenwateren (met inbegrip van meren) en – in het geval van Duitsland en Zwitserland – vanwege de vele riviercruisebedrijven.
- Ongeveer 68% van alle werkzame personen in de passagiersvaart in de EU werkt in de Rijnoeverstaten. Het aandeel van de Donaulanden bedraagt 10%, dat van de Zuid-Europese landen 24% en de Scandinavische landen zijn samen goed voor 7%.
- In 2023 werd voor de binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer in de EU-27 (plus Zwitserland en Servië) een omzet van ongeveer 7,5 miljard euro geregistreerd, vergeleken met 7,8 miljard euro in 2022 en 6,1 miljard euro in 2021.80 De Rijnoeverstaten waren samen goed voor ongeveer 6,9 miljard euro (dit komt overeen met 92% van de omzet in de EU-27, plus Zwitserland en Servië). Voor de twee belangrijkste landen in het goederenvervoer in de binnenvaart, Nederland en Duitsland, kan sinds 2018 een opwaartse trend worden waargenomen.
- De geraamde omzet die in Donaulanden door binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer werd behaald, bedroeg 528 miljoen euro in 2022, en 542 miljoen euro in 2023. Hierbij ontbreken de gegevens voor Servië voor beide jaren, de gegevens voor Oostenrijk voor 2022 en de gegevens voor Slowakije voor 2023.
- In de Europese regio’s buiten het Rijn- en Donaustroomgebied zijn Italië (59 miljoen euro), Zweden (52 miljoen euro), Polen (52 miljoen euro) en Tsjechië (36 miljoen euro) de landen met het hoogste omzetcijfer.81
- Voor de binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart lag de omzet in de EU (plus Zwitserland en Servië) in 2023 bij ongeveer 3,5 miljard euro, vergeleken met 2,7 miljard euro in 2022 en 1,6 miljard euro in 2021.
- De Rijnoeverstaten82 waren in 2023 samen goed voor ongeveer 3,3 miljard euro, oftewel een aandeel van 94% in de totale omzet in de passagiersvaart in Europa.
- Voor de volgende omzetcijfers wordt er de nadruk op gelegd dat zij betrekking hebben op alle marktsegmenten in de passagiersvaart (dagtochten op rivieren en meren, riviercruises en veerdiensten). Voor sommige landen zijn de omzetcijfers vrijwel geheel terug te voeren op de riviercruises of dagtochten, of op beide activiteiten.
- De curves voor de omzet in de passagiersvaart wijzen op een sterk herstel dat na de Covid-pandemie in 2022 en 2023 intrad. De omzetcijfers voor deze jaren liggen vaak boven het niveau van vóór de pandemie.
- Volgens de nu beschikbare gegevens83 liggen de omzetcijfers voor ondernemingen in de Donaulanden ver onder die van de ondernemingen in de Rijnoeverstaten. Voor sommige jaren en landen zijn bepaalde gegevens niet beschikbaar. Dit duidt vaak op een zeer lage economische activiteit van een sector, waardoor de cijfers niet hoog genoeg zijn om te worden gepubliceerd (om redenen van vertrouwelijkheid).
- De over het algemeen lage waarden van de Donaulanden met betrekking tot de omzet in de passagiersvaart houden niet per se in dat het passagiersvervoer over de Donau laag zou zijn. Hier speelt een combinatie van factoren een rol, zoals het feit dat de meeste riviercruises op de Donau worden uitgevoerd door bedrijven die in Rijnoeverstaten gevestigd zijn. De omzet wordt in dat geval meegeteld in de Rijnoeverstaten en niet in de Donaulanden. Bovendien is het ook vaak zo dat de omzet in een Donauland laag uitvalt door het lage loonniveau in de Donaulanden. Lagere lonen en dus lagere personeelskosten betekenen lagere totale bedrijfskosten, met name in het segment passagiersvervoer, dat zeer arbeidsintensief is. Lagere totale bedrijfskosten impliceren dan weer lagere prijsniveaus en dus ook lagere omzetcijfers.
- Twee landen in Europa buiten het Rijn- en Donaustroomgebied met een aanzienlijk omzetniveau in de passagiersvaart zijn Italië (738 miljoen euro in 2023) en Zweden (176 miljoen euro in 2023). Voor Italië geldt dat de omzet bijna volledig wordt gegenereerd door dagtochtschepen die actief zijn op meren en het personenvervoer in Venetië.
- In de binnenvaart hangt de hoogte van de arbeidskosten per eenheid product per tewerkgestelde persoon af van de regio in Europa. In IJsland, Zwitserland en Denemarken zijn de arbeidskosten in de passagiersvaart het hoogst. Voor het goederenvervoer zijn de hoogste cijfers te vinden in Zwitserland, Finland en Duitsland. In het algemeen zijn de arbeidskosten per eenheid product per tewerkgestelde persoon relatief hoog in de landen in Noord- en West-Europa en relatief laag in Oost-Europa. De gemiddelde waarde voor de Europese Unie (Europese Unie – 27) lag in 2022 bij 23.590 euro in de passagiersvaart. Voor het goederenvervoer was het gemiddelde cijfer voor de Europese Unie (Europese Unie – 27) in 2022 32.830 euro.
AFBEELDINGEN 1 EN 2: ONTWIKKELING VAN HET AANTAL ONDERNEMINGEN EN DE WERKGELEGENHEID IN HET GOEDEREN- EN PASSAGIERSVERVOER IN DE BINNENVAARTSECTOR IN EUROPA
Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] tot 2020 en [sbs_sc_ovw] vanaf 2021
ONDERNEMINGEN EN WERKGELEGENHEID IN HET GOEDERENVERVOER
AFBEELDING 3: AANTAL BINNENVAARTONDERNEMINGEN IN HET GOEDERENVERVOER IN EUROPA IN 2023 *
Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] en [sbs_sc_ovw]
* De gegevens voor Slowakije hebben betrekking op 2022, die voor Servië op 2020, aangezien er geen gegevens beschikbaar zijn voor 2021-2023 omdat ze vertrouwelijk zijn. Voor Italië en Polen wordt het hoge aantal bedrijven in verhouding tot het vrachtvolume verklaard door de structuur van de binnenvaart. In beide landen zijn de meeste ondernemingen zeer klein. In Polen is slechts ongeveer 60% van de bedrijven die onder het binnenvaartvervoer vallen, actief in het goederenvervoer; veel bedrijven geven alleen hun vloot op of verlenen technische diensten in plaats van goederen te vervoeren. Dit kan de vrij hoge cijfers voor beide landen verklaren in vergelijking met de tamelijk geringe vervoersactiviteiten door de binnenvaart in deze landen.
AFBEELDING 4: AANTAL WERKZAME PERSONEN IN HET GOEDERENVERVOER IN DE BINNENVAART IN EUROPA IN 2023 *
Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] en [sbs_sc_ovw]
* De gegevens voor Frankrijk en Slowakije hebben betrekking op 2022. De gegevens voor Servië betreffen 2020. Voor Italië en Polen kan het hoge aantal werknemers in verhouding tot het vrachtvolume verklaard worden op grond van de structuur van de binnenvaart in deze landen. In Polen is slechts ongeveer 60% van de bedrijven die onder het binnenvaartvervoer vallen, actief in het goederenvervoer; veel bedrijven geven alleen hun vloot op of verlenen technische diensten in plaats van goederen te vervoeren. Dit kan de vrij hoge cijfers verklaren in vergelijking met de tamelijk geringe vervoersactiviteiten in de binnenvaart.
ONDERNEMINGEN EN WERKGELEGENHEID IN DE PASSAGIERSVAART
AFBEELDING 5: AANTAL BINNENVAARTONDERNEMINGEN IN HET PASSAGIERSVERVOER IN EUROPA IN 2023 *
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* De gegevens voor Servië en Bulgarije hebben betrekking op 2022. Voor Polen wordt het hoge aantal bedrijven verklaard door de structuur van de binnenvaart. In Polen zijn de meeste ondernemingen zeer klein en is slechts ongeveer 60% van de bedrijven die onder het binnenvaartvervoer vallen actief in het goederenvervoer; veel bedrijven geven alleen hun vloot op of verlenen technische diensten in plaats van goederen te vervoeren. Dit kan de vrij hoge cijfers voor Polen verklaren in vergelijking met de tamelijk geringe vervoersactiviteiten in de binnenvaart.
AFBEELDING 6: AANTAL WERKZAME PERSONEN IN DE PASSAGIERSVAART IN EUROPA IN 2023 *
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* De gegevens voor Polen en Servië hebben betrekking op 2022.
OMZET
OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE BINNENVAART
AFBEELDING 7: JAARLIJKSE OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE BINNENVAART IN RIJN- EN DONAULANDEN (IN MILJOEN EURO) *
Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2], [sbs_sc_ovw], Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor gegevens van vóór 2021, Eidgenössische Steuerverwaltung (Zwitserse Federale Belastingdienst, FTA) voor gegevens van vóór 2021, schatting van de CCR op basis van gegevens van Eurostat voor Frankrijk voor 2019.
Voor Zwitserland en Nederland moet erop gewezen worden dat er vanaf 2021 een structurele breuk in de gegevens is opgetreden. Dit hangt samen met het feit dat vanaf 2021 Eurostat-cijfers worden gebruikt die afkomstig zijn uit een nieuwe databank [sbs_sc_ovw]. In de voormalige Eurostat-databank [sbs_na_1a_se_r2] ontbraken omzetgegevens voor deze twee landen, waardoor voor de jaren vóór 2021 nationale databanken van het CBS en de FTA werden gebruikt. Daarom kunnen voor deze twee landen de gegevens die beschikbaar zijn tot (en met) 2020 niet worden vergeleken met gegevens vanaf 2021.
* De waarde voor Nederlandse bedrijven tot (en met) 2020 is een schatting op basis van netto-omzetcijfers voor de gehele binnenvaartsector in Nederland. Het CBS schat dat 92% van de totale omzet voor rekening komt van het goederenvervoer. De cijfers voor Zwitserland voor gegevens tot (en met) 2020 werden omgerekend in euro tegen het jaargemiddelde van de wisselkoers.
TABEL 1: OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE RIJNOEVERSTATEN (IN MILJOEN EURO)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Nederlandse bedrijven | 3.808 | 3.249 |
| Duitse bedrijven | 2.366 | 2.513 |
| Franse bedrijven | 406 | 401 |
| Belgische bedrijven | 289 | 353 |
| Zwitserse bedrijven | 244 | 348 |
| Rijnoeverstaten | 7.113 | 6.864 |
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
TABEL 2: OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE DONAULANDEN (IN MILJOEN EURO)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Roemeense bedrijven | 238 | 265 |
| Servische bedrijven * | 109 | 109 |
| Hongaarse bedrijven | 69 | 70 |
| Bulgaarse bedrijven | 60 | 62 |
| Slowaakse bedrijven | 49 | 49 |
| Oostenrijkse bedrijven | 30 | 34 |
| Kroatische bedrijven | 3 | 2 |
| Donaulanden * | 528 | 542 |
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* De cijfers voor Servië hebben betrekking op 2020; de cijfers voor Oostenrijk en Slowakije zijn een raming.
OMZET IN DE PASSAGIERSVAART
AFBEELDING 8: JAARLIJKSE OMZET IN DE PASSAGIERSVAART IN DE BELANGRIJKSTE LANDEN (IN MILJOEN EURO) *
Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] tot 2020, [sbs_sc_ovw] vanaf 2021, Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor gegevens van vóór 2021, Eidgenössische Steuerverwaltung (Zwitserse Federale Belastingdienst, FTA) voor gegevens van vóór 2021 en schatting van de CCR op basis van gegevens van Eurostat alleen voor Frankrijk voor 2019.
Voor Zwitserland en Nederland moet erop gewezen worden dat er vanaf 2021 een structurele breuk in de gegevens is opgetreden. Dit hangt samen met het feit dat vanaf 2021 Eurostat-cijfers worden gebruikt die afkomstig zijn uit een nieuwe databank [sbs_sc_ovw]. In de voormalige Eurostat-databank [sbs_na_1a_se_r2], ontbraken omzetgegevens voor deze twee landen, waardoor voor de jaren vóór 2021 nationale databanken van CBS en FTA werden gebruikt. Daarom kunnen voor deze twee landen de gegevens die beschikbaar zijn tot (en met) 2020 niet worden vergeleken met gegevens vanaf 2021.
* De waarde voor Nederlandse bedrijven tot (en met) 2020 is een schatting op basis van netto-omzetcijfers voor de gehele binnenvaartsector in Nederland. Zo schat het CBS dat 8% van de totale omzet wordt behaald in de passagiersvaart. De cijfers voor Zwitserland tot (en met) 2020 werden omgerekend in euro tegen het jaargemiddelde van de wisselkoers. Voor een groot aantal landen zijn er geen gegevens tot 2020 beschikbaar.
TABEL 3: OMZET IN DE PASSAGIERSVAART IN DE RIJNOEVERSTATEN (IN MILJOEN EURO)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Zwitserse bedrijven | 868 (s) | 1.228 |
| Nederlandse bedrijven | 755 | 913 |
| Duitse bedrijven | 528 | 587 |
| Franse bedrijven | 406 | 513 |
| Belgische bedrijven | 17 | 16 |
| Rijnoeverstaten | 2.574 * | 3.257 |
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* Dit omvat een schatting voor Zwitserland, aangezien er in 2022 geen gegevens beschikbaar waren. (s) = schatting
TABEL 4: OMZET IN DE PASSAGIERSVAART IN DE DONAULANDEN (IN MILJOEN EURO)
| 2022 | 2023 | |
|---|---|---|
| Oostenrijkse bedrijven | 76 (s) | 95 |
| Hongaarse bedrijven | 31 | 37 |
| Roemeense bedrijven | 20 | 22 |
| Slowaakse bedrijven | 14 (s) | 14 |
| Servische bedrijven | 3 (s) | 3 |
| Kroatische bedrijven | 2 | 3 |
| Bedrijven in Bosnië-Herzegovina | 1 (s) | 1 |
| Donaulanden * | 147 | 175 |
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* Dit omvat een schatting voor Oostenrijk, Slowakije, Servië, Bosnië-Herzegovina. (s) = schatting
ARBEIDSKOSTEN PER EENHEID PRODUCT PER TEWERKGESTELDE PERSOON
AFBEELDING 9: ARBEIDSKOSTEN PER EENHEID PRODUCT PER TEWERKGESTELDE PERSOON IN DE PASSAGIERSVAART PER LAND IN 2022 (IN 1.000 EURO)
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* De cijfers voor Zwitserland en Oostenrijk hebben betrekking op 2021.
AFBEELDING 10: ARBEIDSKOSTEN PER EENHEID PRODUCT PER TEWERKGESTELDE PERSOON IN HET GOEDERENVERVOER PER LAND IN 2022 (IN 1.000 EURO)
Bron: Eurostat [sbs_sc_ovw]
* De cijfers voor Oostenrijk hebben betrekking op 2021