8. ONDERNEMINGEN, WERKGELEGENHEID, OMZET, LONEN EN PERSONEELSKOSTEN

• Wat de vrachtvaart betreft zijn er in de EU, met inbegrip van Bosnië-Herzegovina, Servië en Zwitserland, 5.486 binnenvaartondernemingen geregistreerd die in totaal 22.417 mensen te werk stellen. De werkgelegenheid in de sector van het goederenvervoer is in 2020 op hetzelfde peil gebleven in vergelijking met 2019. De ondernemingen in het Rijnstroomgebied zijn goed voor 88% van het totale aantal ondernemingen en 76% van het totale aantal werknemers. Voor het Donaubekken ligt dit bij 4% (aantal ondernemingen) en 15% (aantal werknemers).
 
• Wat de passagiersvaart betreft, zijn er 4.265 binnenvaartondernemingen, waar in totaal 17.503 mensen werken. De werkgelegenheid in de sector van het passagiersvervoer is in 2020 met 24% gedaald ten opzichte van 2019 als gevolg van de coronacrisis. De ondernemingen in het Rijnstroomgebied zijn goed voor 44% van het totale aantal ondernemingen en 64% van het totale aantal werknemers. Voor het Donaubekken ligt dit bij 9% (aantal ondernemingen) en 8% (aantal werknemers).

AFBEELDINGEN 1 EN 2: ONTWIKKELING VAN HET AANTAL ONDERNEMINGEN EN DE WERKGELEGENHEID IN HET GOEDEREN- EN PASSAGIERSVERVOER IN DE BINNENVAARTSECTOR IN EUROPA




Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] en Eidgenössische Steuerverwaltung (Federale Belastingsdienst) (voor het aantal ondernemingen in Zwitserland)
 

ONDERNEMINGEN EN WERKGELEGENHEID IN HET GOEDERENVERVOER

• Volgens cijfers van Eurostat⁵¹ zijn er 5.486 binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer actief in Europa (EU-27 plus Bosnië-Herzegovina, Servië en Zwitserland). Ongeveer 88% hiervan (4.809 ondernemingen) staat geregistreerd in Rijnoeverstaten.⁵² Alleen al in Nederland zijn dat 3.279 binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer, oftewel 60% van het totale aantal in Europa en 68% van het totale aantal in de Rijnoeverstaten.
• Het aantal ondernemingen in Donaulanden is relatief klein (201, wat overeenkomt met een aandeel van 4%), vergeleken met het aandeel van de Donau in de totale vervoersprestatie op de binnenwateren van de EU-27 (18%). Er moet dan ook op gewezen worden dat de bedrijven in het Donaustroomgebied gemiddeld een veel groter aantal werknemers hebben dan de bedrijven in het Rijnstroomgebied. Oost-Europese landen (met inbegrip van de Donaulanden) zijn samen goed voor 9% van alle binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer in de EU-27, terwijl Zuid-Europese en Scandinavische landen elk 2% voor hun rekening nemen.

  

AFBEELDING 3: AANTAL BINNENVAARTONDERNEMINGEN IN HET GOEDERENVERVOER IN EUROPA *


Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] en Eidgenössische Steuerverwaltung (Federale Belastingsdienst)
* De gegevens hebben betrekking op 2020.
 
• Het aantal werkzame personen in het goederenvervoer bestaat uit zelfstandigen, meehelpende gezinsleden en werknemers. In 2020 bedroeg het totale aantal hiervan 23.753. De Rijnoeverstaten waren goed voor 76%, Donaulanden voor 15% en ondernemingen buiten het Rijn- en Donaustroomgebied voor 9%.

 

AFBEELDING 4: AANTAL WERKZAME PERSONEN IN HET GOEDERENVERVOER IN DE BINNENVAART IN EUROPA *


Bron: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2]
* De gegevens hebben betrekking op 2020.
 
• In dit verband moet erop gewezen worden dat de cijfers van nationale werk-gelegenheidsinstanties of andere nationale instanties soms sterk afwijken van die van Eurostat, omdat de statistische arbeidsmarktconcepten die het vertrekpunt vormen van elkaar verschillen. Voor vergelijkingen tussen landen geniet Eurostat de voorkeur als bron, aangezien deze gegevens geharmoniseerd zijn voor alle landen en dus vergelijkbaar zijn.

  
  

ONDERNEMINGEN EN WERKGELEGENHEID IN DE PASSAGIERSVAART

• In 2020 bedroeg het aantal binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart in Europa (EU-27 plus Bosnië-Herzegovina, Servië en Zwitserland) 4.265.⁵³ De geografische verdeling laat zien dat 44% hiervan geregistreerd staat in Rijnoeverstaten. Zuid-Europa is goed voor 28%, Oost-Europa voor 16% en Scandinavië voor 10%. De verschillende Donaulanden worden hier beschouwd als een deel van Oost-Europa. Als ze apart zouden worden geteld, zouden ze 9% voor hun rekening nemen. Ook al was het totaalcijfer voor 2020 bijna hetzelfde als in 2019, kunnen er toch voor de belangrijkste landen veranderingen in het aantal ondernemingen worden waargenomen. In Italië (-50), Duitsland (-59), Zweden (-20) en Zwitserland (-8) daalden de aantallen, wat kan worden toegeschreven aan economische problemen tijdens de coronapandemie. Nederland telde meer ondernemingen dan het jaar ervoor (+45), terwijl het aantal ondernemingen in Frankrijk vrijwel gelijk bleef (+2).⁵⁴

 

AFBEELDING 5: AANTAL BINNENVAARTONDERNEMINGEN IN HET PASSAGIERSVERVOER IN EUROPA *


Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2] en Eidgenössische Steuerverwaltung (Federale Belastingsdienst)
* De gegevens hebben betrekking op 2020.
 
• Het totale aantal personen dat werkzaam is in binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart in Europa kwam in 2020⁵⁵ neer op 17.503, oftewel 24% minder dan het jaar ervoor. De verklaring voor deze daling is de coronapandemie, waardoor de passagiersvaart sterk kromp en zo ook de werkgelegenheid in deze sector.

 

AFBEELDING 6: AANTAL WERKZAME PERSONEN IN DE PASSAGIERSVAART IN EUROPA *


Bron: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2]
* De gegevens betreffen 2020, behalve voor Hongarije, Polen, Malta (2019), Tsjechië (2018) en Oostenrijk (2014).
 
• Ongeveer 64% van alle werkzame personen in de passagiersvaart in de EU werkt in Rijnoeverstaten. In de Donaulanden werkt 9% en de landen aan de Middellandse Zee zijn samen goed voor een aandeel van 15%. Het aandeel voor de Scandinavische landen bedraagt 6%.

 
 

OMZET

• Gegevens voor de omzetcijfers zijn ontnomen uit de SBS-database van Eurostat, de database van het Centraal Bureau voor de Statistiek van Nederland (CBS) en de database van de Zwitserse belastingdienst.⁵⁶ De drie databanken registeren de omzetcijfers alle drie zonder omzetbelasting. De door het CBS gehanteerde definitie van ‘omzet’ verschilt echter op sommige punten van die van Eurostat. Eurostat telt bijvoorbeeld bepaalde in rekening gebrachte kosten en belastingen mee, terwijl het CBS die uitsluit. Hierdoor zijn de CBS-cijfers waarschijnlijk te laag geschat. Voor Zwitserland zijn de gegevens in Zwitserse frank omgezet naar euro’s en is de omzetbelasting niet meegerekend.

 

OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE BINNENVAART

• In 2020 werd voor de binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer in de EU-27 (plus Zwitserland en Servië) een omzet van ongeveer 6,213 miljard euro geregistreerd. De omzet van de binnenvaartvrachtondernemingen in de Rijnoeverstaten bedroeg 5,500 miljard euro (dit komt overeen met een aandeel van 90%).

 

AFBEELDING 7: JAARLIJKSE OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE BINNENVAART IN RIJN- EN DONAULANDEN (IN MILJOEN EURO) *




Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2], Centraal Bureau voor de Statistiek (NL), Eidgenössische Steuerverwaltung (Federale Belastingsdienst) en schatting van de CCR op basis van gegevens van Eurostat voor Frankrijk voor 2019
* De waarde voor Nederlandse bedrijven is een schatting op basis van netto-omzetcijfers voor de gehele binnenvaartsector in Nederland. Daarom schat het CBS dat 92% van de totale omzet voor rekening komt van het goederenvervoer. De cijfers voor Zwitserland werden omgerekend in euro tegen het jaargemiddelde van de wisselkoers.
 

TABEL 1: OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DE RIJNOEVERSTATEN IN 2020 (IN MILJOEN EURO) EN GROEIPERCENTAGE (IN %)

	2019	2020	Groeipercentage (%)
Nederlandse bedrijven	3314	3051	-7,9
Duitse bedrijven	1715	1658	-3,4
Franse bedrijven	niet beschikbaar	384	niet beschikbaar
Belgische bedrijven	214	222	+3,9
Zwitserse bedrijven	173	185	+6,4
Rijnoeverstaten	5828 *	5500	-5,6


Bronnen: dezelfde als voor afbeelding 7
* Bij de berekening van de totale waarde in 2019 is rekening gehouden met een geschatte waarde voor Frankrijk.
 
• De omzet die in 2020 in Donaulanden door binnenvaartondernemingen in het goederenvervoer werd behaald, bedroeg 378 miljoen euro.

 

TABEL 2: OMZET IN HET GOEDERENVERVOER IN DONAULANDEN IN 2020 (IN MILJOEN EURO) EN GROEIPERCENTAGE (IN %)

	2019	2020	Groeipercentage (%)
Servische bedrijven	99	109	+10,1
Roemeense bedrijven	115	107	-6,7
Slowaakse bedrijven	75	82	+10,2
Hongaarse bedrijven	52	48	-7,9
Bulgaarse bedrijven	29	29	+2,8
Kroatische bedrijven	2	3	+4,0
Donaulanden	372	378	+/-0,0


Bron: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2]
* Oostenrijk is niet opgenomen in deze tabel, omdat de meest recente beschikbare gegevens uit de ‘2017 Structural Business Statistics’ stammen, verstrekt door het Federaal bureau van de statistiek van Oostenrijk (23 miljoen euro).
 
• De omzet van binnenvaartondernemingen die in Europese regio’s buiten het Rijn- en Donaustroomgebied geregistreerd staan, bedroeg in 2020 167 miljoen euro. De landen met het hoogste omzetcijfer zijn Polen (44 miljoen euro), Italië (40 miljoen euro), Tsjechië (27 miljoen euro) en Zweden (25 miljoen euro).

 

OMZET IN DE PASSAGIERSVAART

• Wat binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart betreft, bedroeg de omzet in de EU (plus Zwitserland en Servië) in 2020 ongeveer 1,578 miljard euro.
• Voor de volgende omzetcijfers wordt er de nadruk op gelegd dat zij betrekking hebben op alle marktsegmenten in de passagiersvaart (dagtochten, riviercruises en veerponten). Voor sommige landen zijn de omzetcijfers vrijwel geheel terug te voeren op de riviercruises of activiteiten van dagtochtschepen.
• Hoewel de Zwitserse binnenvaartondernemingen in de passagiersvaart aanzienlijke verliezen hebben geleden door de Covid-pandemie, voeren ze nog steeds de lijst aan als het gaat om omzetcijfers. Deze hoge cijfers worden bijna volledig gegenereerd door het activiteitensegment riviercruises. De Rijnoeverstaten zijn goed voor een aandeel van 72% van de totale omzet in de passagiersvaart in Europa en het aandeel van Zwitserland daarin is 30%. Aangezien deze gegevens betrekkingen hebben op 2020 – een jaar waarin dit segment een aanzienlijk verlies leed – zal Zwitserland naar alle waarschijnlijkheid een nog hoger aandeel hebben nu de sector zich heeft hersteld van de coronapandemie.

 

AFBEELDING 8: JAARLIJKSE OMZET IN DE PASSAGIERSVAART IN DE BELANGRIJKSTE LANDEN (IN MILJOEN EURO) *


Bronnen: Eurostat [sbs_na_1a_se_r2], Centraal Bureau voor de Statistiek (NL), Eidgenössische Steuerverwaltung (Federale Belastingsdienst) en schatting van de CCR op basis van gegevens van Eurostat alleen voor Frankrijk voor 2019
* De waarde voor Nederlandse bedrijven is een schatting op basis van netto-omzetcijfers voor de gehele binnenvaartsector in Nederland. Zo schat het CBS dat 8% van de totale omzet wordt behaald in de passagiersvaart. De cijfers voor Zwitserland werden omgerekend in euro tegen het jaargemiddelde van de wisselkoers. Voor een groot aantal landen zijn er geen gegevens beschikbaar.
 

TABEL 3: OMZET IN DE PASSAGIERSVAART IN DE RIJNOEVERSTATEN IN 2020 (IN MILJOEN EURO)

	2019	2020	Groeipercentage (%)
Zwitserse bedrijven	1220	479	-60,8
Duitse bedrijven	497	284	-42,8
Nederlandse bedrijven	288	265	-8,0
Franse bedrijven	niet beschikbaar	90	niet beschikbaar
Belgische bedrijven	31	11	-62,4
Rijnoeverstaten	2378 *	1129	-52,8


Bronnen: dezelfde als voor afbeelding 8
* Bij de berekening van de totale waarde voor 2019 is voor Frankrijk uitgegaan van een geschatte waarde.
 
• Volgens de nu beschikbare gegevens⁵⁷ liggen de omzetcijfers voor ondernemingen in de Donaulanden ver onder die van de ondernemingen in de Rijnoeverstaten. Dit kan worden verklaard door het lagere loonniveau in de Donaulanden. Lagere lonen en dus lagere personeelskosten betekenen lagere totale bedrijfskosten, met name in het segment passagiersvervoer dat zeer arbeidsintensief is. Lagere totale bedrijfskosten impliceren dan weer lagere prijsniveaus en dus ook lagere omzetcijfers.
• In dit verband mag ook niet worden vergeten dat het passagiersvervoer over de Donau, met name riviercruises, overwegend door ondernemingen uit het Rijnstroomgebied wordt georganiseerd (zie ook hoofdstuk 7 over de passagiersvaart met gegevens over de schepen).
• Twee landen in Europa buiten het Rijn- en Donaustroomgebied met een aanzienlijk omzetniveau zijn Italië (202 miljoen euro in 2020) en Zweden (124 miljoen euro in 2020). Voor Italië geldt dat de omzet bijna volledig wordt gegenereerd door dagtochtschepen. Beide landen zagen hun financiële omzet aanzienlijk dalen als gevolg van de Covid-pandemie. De omzet liep in 2020 terug ten opzichte van 2019, met respectievelijk -54% en -67%.

 
 

PERSONEELSKOSTEN EN LONEN

• Uit gegevens van Eurostat SBS blijkt dat in de binnenvaartsector de jaarlijkse personeelskosten⁵⁸ per werknemer in het goederen-vervoer hoger zijn dan in het passagiersvervoer. Voor België, Duitsland en Frankrijk⁵⁹ bedroegen de gemiddelde jaarlijkse personeelskosten in het goederenvervoer in 2020 ongeveer 51.000 euro per werknemer, vergeleken met 24.000 euro per werknemer in het passagiersvervoer.
• Voor Oost-Europese landen was de verhouding 15.000 per werknemer (goederenvervoer) tegen 12.000 euro per werknemer (passagiersvervoer). Deze cijfers geven ook aan dat de personeelskosten per werknemer voor de passagiersvaart in West-Europa minstens twee keer zo hoog zijn als in Oost-Europa. Voor het goederenvervoer is dit minstens drie keer zo hoog. De ontbrekende cijfers voor Nederland en Zwitserland maken het moeilijk om nauwkeurigere vergelijkingen te maken.
• Op het niveau van de EU-27⁶⁰ lag het gemiddelde op 44.000 euro (goederenvervoer) en 28.000 euro (passagiersvervoer). Het feit dat de gemiddelde personeelskosten voor de EU-27 hoger liggen dan die in West- en Oost-Europa komt doordat Scandinavische landen zoals Zweden een belangrijke rol spelen in het passagiersvervoer en de ondernemingen in dit deel van Europa de hoogste lonen betalen.
• Het grootste deel van de personeelskosten bestaat uit lonen. Volgens de SBS-database van Eurostat bedraagt het aandeel van de lonen in de totale personeelskosten voor het passagiersvervoer in de EU-27 gemiddeld 79% en voor het goederenvervoer 80%.