1. MACRO-ECONOMISCHE CONTEXT EN VOORUITZICHTEN

• Over het geheel genomen, is de wereldwijde economische context in 2022 voor de meeste landen langs de Rijn en de Donau somberder geworden. Na het snelle economische herstel in de wereld na de pandemie dat in 2021 werd waargenomen, werd het vrachtvervoer in de binnenvaart in 2022 door het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne, alsook de gevolgen van de hoge inflatie, de geringe vraag, de lage waterstanden en de nieuwe coronagolf in China zwaar onder druk gezet.
 
• Een van de uitschieters is het segment steenkool dat een aanzienlijke stijging van de vraag liet zien. Dit werd vooral in de hand gewerkt door de hoge prijzen en de beperkingen aan de toeleveringskant voor aardgas als gevolg van het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne en de daarmee gepaard gaande opgelegde sancties. Geschat wordt dat in de eerste drie kwartalen van 2022 de aardgasprijzen in Europa en de prijzen voor over zee aangevoerde kolen gemiddeld respectievelijk 420% en 180% hoger lagen dan hun gemiddelde van de afgelopen vijf jaar. In de komende winter van 2023-24 blijft er daarom een hoger risico op pieken in de gasprijzen.
 
• De groei van het BBP in de eurozone in 2022 wordt geraamd op 3,7% (vergeleken met 5,6% in 2021), maar zal naar verwachting in 2023 dalen tot onder 1% en in 2024 stijgen tot 1,6%.

ECONOMISCH OVERZICHT

• De wereldeconomie verkeert nog steeds in onzekerheid door de vele schokken die deze te verwerken kreeg, in het bijzonder de Covid-19-pandemie en het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne. Met een teruggelopen vraag, langdurige verstoringen in de toeleveringsketen en gestegen grondstofprijzen werd de wereldeconomie in 2022 gekenmerkt door hoge inflatie in veel economieën. Deze leidde ertoe dat centrale banken hun beleid aanscherpten. De algemene inflatie neemt echter sinds halverwege 2022 af. Prognoses gaan ervan uit dat de nog altijd hoge, maar afnemende wereldwijde inflatie zal dalen van 8,7% in 2022 tot 7% in 2023.
• De wereldwijde groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP), in 2022 geschat op 3,4%, zal volgens voorspellingen terugvallen tot 2,8% in 2023 en in 2024 weer opklimmen naar 3,0%. De zwakke en ongelijkmatige productiegroei is te wijten aan de negatieve schokken sinds begin 2022. Voor geavanceerde economieën zal de groei naar schatting halveren tot 1,3%, voordat deze in 2024 stijgt naar 1,4%. Voor opkomende markteconomieën zijn de ramingen gemiddeld positiever dan voor geavanceerde economieën, maar nog altijd ongelijkmatig per regio, met een voorspelde groei van 3,9% in 2023 en 4,2% in 2024. In ontwikkelingslanden met lage inkomens zal het BBP gedurende 2023-2024 naar verwachting met gemiddeld 5,1% groeien.
• Ondanks de negatieve effecten op de handel en de sancties als gevolg van de oorlog in Oekraïne was de economische activiteit in Europa in 2022 veerkrachtiger dan wat voorzien was. Om de energiecrisis aan te pakken, voerde de Europese Unie uitgebreide financiële steunmaatregelen in voor huishoudens en bedrijven. Ook de lagere vraag naar gas door de milde winter en aanpassingen door het bedrijfsleven om gas te vervangen waren van cruciaal belang voor de economische vooruitzichten van de EU.
• De uitbraak van een besmettelijkere variant van Covid-19 leidde tot een nieuwe golf van besmettingen. Het verloop van de ziekte leidde in 2022 in China tot de invoering van strenge inperkingsmaatregelen en beperkingen en daardoor werden in het vierde kwartaal van 2022 dalingen van de verkeersstromen en economische activiteit geregistreerd. Naarmate het aantal Covid-19-besmettingen in januari 2023 afnam, normaliseerde de mobiliteit. Als belangrijke speler in de wereldhandel en cruciaal exportland, zal de heropening van de Chinese economie waarschijnlijk positieve neveneffecten hebben, vooral voor landen waarmee China sterke handelsbetrekkingen heeft.

 

AFBEELDING 1: GROEIPERCENTAGE VAN HET BBP, CONSTANTE PRIJZEN


Bron: IMF World Economic Outlook Database, vooruitzichten van april 2023
 

HANDEL

• De groei van de wereldwijde handelsvolumes zal volgens schattingen teruglopen van 5,1% in 2022 naar 2,4% in 2023. De afgelopen twee jaar kon, mede als gevolg van de pandemie, een krimp van de wereldwijde vraag als ook een verschuiving in het uitgavenpatroon van handelswaar naar diensten worden waargenomen. In 2022 kwam de oorlog in Oekraïne hier nog eens bij als extra belemmering van de goederenhandel. Deze trend zal zich waarschijnlijk in 2023 voortzetten.
• Met de versterking van handelsbelemmeringen in 2022, plus de negatieve effecten van de waardevermeerdering van de US-dollar, werden handelswaren en producten (die vaak in US-dollars worden berekend) voor veel economieën duurder. Dit had ook negatieve gevolgen voor de groei van de wereldhandel in 2022 die naar alle waarschijnlijkheid tot in 2023 zullen aanhouden. Voor de binnenvaart leidde dit tot een lagere vraag naar goederen in 2022, en veel wijst erop dat dit in 2023 zo zal blijven. Dit vormt een obstakel voor de groei van het goederenvervoer. De reden hiervoor is de sterke relatie tussen de handel in goederen en het goederenvervoer en dit geldt in het bijzonder voor het containervervoer.

 

GRONDSTOFPRIJZEN EN DE GEVOLGEN DAARVAN VOOR DE BINNENVAART

Ruwe olie
• Aanvankelijk namen de prijzen van ruwe olie, tegelijk met de brandstofprijzen in de binnenvaart, tussen 2021 en half 2022 aanzienlijk toe. Vanaf de tweede helft van 2022, vooral tussen augustus 2022 en februari 2023, stopte deze opwaartse trend. De prijzen van ruwe olie daalden dan ook met -15,7% tussen augustus 2022 en februari 2023 door de zwakkere vraag als gevolg van de stagnerende wereldeconomie. Volgens de termijnmarkten zal de olieprijs met -24,1% afnemen en in 2023 gemiddeld $73,1 per vat kosten, vergeleken bij $96,4 per vat in 2022 en zal de prijs de komende jaren blijven teruglopen, tot $65,4 in 2026.
• De olieprijs is een belangrijke indicator voor de transportsector, omdat vervoersactiviteiten in feite nauwelijks zonder kunnen. Als de olieprijzen in 2023 dalen, zullen aan de aanbodzijde de brandstofkosten voor exploitanten op de Rijn naar alle waarschijnlijkheid ook dalen.
• Aan de vraagkant wordt weliswaar voorzien dat de algemene inflatie (die geldt voor alle grondstofprijzen) in 2023 zal afnemen, maar deze zal nog steeds op een hoog niveau blijven steken. Gezien de toenemende effecten van wereldwijde handelsbelemmeringen zal de vraag vermoedelijk krimpen, wat bijdraagt aan de bovengenoemde daling van de olieprijzen.

 

AFBEELDING 2: INDEXCIJFERS VAN GRONDSTOFFEN (2016=100)


Bron: IMF World Economic Outlook Database, vooruitzichten van april 2023
  

Gas en steenkool

• De eerste helft van 2022 werd gekenmerkt door bijzonder hoge gas- en steenkoolprijzen. In de tweede helft van het jaar daalden de aardgasprijzen op de TTF, de ‘European Title Transfer Facility’,¹ met -76,1% van recordhoogten in augustus 2022 tot $16,7 per MMBtu² in februari 2023, toen zorgen over tekorten wegebden. Eind augustus bereikten de prijzen bijna $100 per MMBtu toen EU-landen zich haastten om hun gasvoorraden aan te vullen uit angst voor tekorten tijdens de winter. Dit volgde op de afsluiting door Rusland van gaspijpleidingen naar Europese landen.
• Voor de winter van 2022-2023 kon een crisis worden vermeden dankzij de grote voorraden bij Europese installaties door de grotere invoer van LNG en een lagere vraag naar gas door de hoge prijzen, alsmede een uitzonderlijk milde winter.
• De lagere vraag, als gevolg van de economische stagnatie in China en de vervanging door andere brandstoffen zoals steenkool, hielpen ook de druk op de wereldwijde LNG-markt te verlichten. Er bestaat het risico dat de gasprijzen tijdens de winter van 2023-2024 zullen stijgen.
• Neveneffecten van de situatie op de gasmarkt zorgden voor een stijging van de steenkoolprijzen met 50,9% tussen augustus 2022 en februari 2023.

 
Landbouwproducten en veevoer

• In het begin van het jaar 2022 liepen de prijzen van landbouwproducten terug vanwege de eerder zwakke wereldwijde vraag. Door de schokken in de toeleveringsketen als gevolg van de oorlog in Oekraïne schoten de prijzen van dranken en levensmiddelen in 2022 de hoogte in, met een piek in mei 2022. In de tweede helft van 2022 kwam de prijsstijging tot stilstand, maar de prijzen bleven op een hoog niveau. De vooruitzichten voor de bevoorrading verbeterden wel nadat de regeling voor een corridor via de Zwarte Zee in november 2022 werd verlengd en Oekraïense tarwe en andere producten weer op de wereldmarkt kwamen.
• De hoge prijzen boden andere regio’s, zoals de Europese Unie en India, ook een stimulans om de tarweproductie op te schroeven. Tussen augustus 2022 en februari 2023 namen de prijzen van landbouwgrondstoffen met -9,1% af door een krimpende vraag. Net als voor de prijs van onedele metalen geldt echter dat ze de afgelopen maanden weer wat zijn opgekrabbeld.

 
Metalen

• Na een eerdere stijging in 2021 en 2022 daalde de prijsindex voor onedele metalen tot onder niveaus van vóór het begin van het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne. Deze afname deed zich voor na de invasie, maar de daling over de gehele linie had te maken met een stagnerende vraag naar metaal in China, dat goed is voor ongeveer de helft van het wereldwijde verbruik van belangrijke metalen. Toen de economische activiteiten en havens in China weer op gang kwamen en er ook weer meer in infrastructuur geïnvesteerd werd, veerden de prijzen van onedele metalen deels terug en stegen zij tussen augustus 2022 en februari 2023 met +19,7%.

ECONOMISCHE TOESTAND – CONSUMENTENVERTROUWEN

• Aan het begin van 2022 begon het consumentenvertrouwen af te brokkelen en het bereikte een dieptepunt in september 2022. Toen zette herstel in, gevoed door gunstigere verwachtingen van consumenten met betrekking tot de algemene economische situatie en plannen voor grote aanschaffingen. Het verbeterde consumentenvertrouwen zou de vraag in de toekomst positief kunnen beïnvloeden en dit heeft weer een gunstig effect op de activiteiten in de vervoerssector. In mei 2023 lag de economische vertrouwensindex op 95,2, een daling ten opzichte van april 2023, toen deze nog 97,3 bedroeg.

BELANGRIJKSTE GEVOLGEN VOOR DE RIJN- EN DONAUVAART IN HET KORT

• De wereldwijde economische context versomberde in 2022 voor de meeste Rijnoeverstaten en Donaulanden. Het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne leidde immers tot een snelle stijging van de energieprijzen en inflatie in de Rijn- en Donauregio’s. Voor het goederenvervoer over de Rijn heeft de inflatie, los van andere belangrijke factoren, de toch al zwakkere particuliere consumptie nog verder doen dalen. Dit had een negatieve weerslag op het containervervoer. Voor de bulkmarkten in Europa betekenden de gestegen energieprijzen een toename van de productiekosten. De consequenties daarvan werkten door in het gehele bulkvervoer, met uitzondering van het vervoer van steenkool.