9. VOORUITZICHTEN VOOR HET BINNENVAARTVRACHTVERVOER EN HET SEGMENT RIVIERCRUISES

• Zowel de Rijnoeverstaten als de Donaulanden werden in 2022 geconfronteerd met een daling van het segment ijzerertsen en staal. De effecten van de oorlog, de inflatie en de verstoringen in de toeleveringsketen zullen naar verwachting in 2023 nog aanhouden en tot verdere onzekerheid leiden. Voor 2024 wordt echter een herstel verwacht.
 
• Wat het oogstseizoen 2022/23 betreft, wordt verwacht dat de oogstvolumes van tarwe en gerst zullen toenemen, terwijl de oogstvolumes van maïs vergeleken met het jaar ervoor kleiner zullen uitvallen.
 
• Gezien de onzekere geopolitieke situatie en de verslechterende economische omstandigheden, blijven de vooruitzichten voor de chemische industrie in 2023 somber. Productie en vraag zullen naar verwachting afnemen als gevolg van teruglopende bestellingen, verstoorde toeleveringsketens en hoge energiekosten.
 
• Verwacht wordt dat de vraag naar riviercruises in 2023 opnieuw het niveau zal bereiken van voor de pandemie. Het blijft echter onzeker in hoeverre factoren zoals stijgende energie- en brandstofprijzen, problemen bij de aanwerving van personeel en inflatie de bouw van nieuwe cruiseschepen zullen beïnvloeden.

• De huidige structuur van de binnenvaart is nauw verstrengeld met traditionele marktsegmenten. Voorbeelden daarvoor zijn de staalnijverheid, landbouw, chemie en voedingssegmenten.

 

HET SEGMENT IJZERERTSEN EN STAAL

• In 2022 kan worden vastgesteld dat ongeveer 20% van het volledige vrachtvervoer over de Rijn iets te maken had met de staalnijverheid (ijzerertsen, schroot, stookkolen, metalen en metalen producten). Op de Donau is dit aandeel nog groter en voor de Midden-Donau ligt het zelfs bij 40%.
• Het vervoer van ijzerertsen over de Rijn volgt normaliter dezelfde trend als de staalproductie. De staalproductie liep in de Rijnoeverstaten in 2022 -7,9% terug in vergelijking met 2021. Het vervoer van ijzerertsen over de gehele Rijn nam in 2022 met 2,8% af.

 

AFBEELDINGEN 1 EN 2: STAALPRODUCTIE IN DE RIJNOEVERSTATEN EN VERVOER VAN IJZERERTSEN OVER DE GEHELE RIJN



Bronnen: World Steel Association, Eurofer, Destatis, Rijkswaterstaat, analyse van de CCR
 
• De staalproductie in de Donaulanden⁶¹ lag in 2022 bij 18,1 miljoen ton, hetgeen neerkomt op een daling van -12% ten opzichte van 2021. Het vervoer van ijzerertsen in de verder stroomafwaarts gelegen Donaulanden viel in 2022 -4,4% lager uit.

 

AFBEELDINGEN 3 EN 4: STAALPRODUCTIE IN DE DONAULANDEN EN VERVOER VAN IJZERERTSEN OVER DE BENEDEN-DONAU *



Bronnen: World Steel Association, Eurostat [iww_go_atygo]
* Beneden-Donau = Roemenië en Bulgarije
Voor de landen rond de Midden-Donau zijn de gegevens veelal niet beschikbaar.
 

VOORUITZICHTEN VOOR HET IJZERERTS- EN STAALSEGMENT

• Eurofer⁶² geeft aan dat er in het tweede kwartaal van 2022 – als gevolg van de algemene geopolitieke context, de verstoringen door de oorlog, de zwakkere vraag en de stijgende energieprijzen en productiekosten – snel een einde kwam aan de positieve post-corona-trend die de staalmarkt in het eerste kwartaal van 2022 kenmerkte. In 2022 werd de vraag naar staal dan ook getroffen door de derde recessie in vier jaar. Naar verwachting zal deze trend zich in 2022 voortzetten, zij het in afgezwakte vorm. De vooruitzichten voor het staalsegment voor 2024 zien er beter uit en de vraag naar staal zal vermoedelijk weer aantrekken.
• Ondanks de bovengenoemde moeilijke omstandigheden was er in 2022 nog steeds sprake van een groei van de productie van de staal verbruikende sectoren. Men verwacht dat deze groei in 2023 zal afnemen (+0,3%)⁶³, maar in 2024 weer zal toenemen (+2,3%), dankzij het grotere economische vertrouwen en de opwaartse beweging in de industriële cyclus. De automobielsector zal de uitzondering op de regel zijn, want er wordt voor 2023 een bescheiden groei aangekondigd en een lagere output in 2024 (-1,8%).
• De World Steel Association gaat in haar voorspellingen op korte termijn van mei 2023⁶⁴ van vrijwel gelijke tendensen uit als Eurofer, maar denkt dat de veranderingen wat meer uitgesproken zullen zijn. Voor 2023 rekent men op een lichte daling in de vraag naar staal in de Europese Unie en het VK (-0,4%) als gevolg van de aanhoudende oorlog, de inflatie en de verstoringen in de leveringsketen. De opleving voor 2024 ligt volgens deze prognoses bij +5,6%, omdat men veronderstelt dat de bovengenoemde effecten zullen verdwijnen. Dat neemt niet weg dat al deze vooruitzichten nog steeds gekenmerkt worden door veel onzekerheid.

 

LANDBOUWPRODUCTEN EN LEVENSMIDDELEN

• Landbouwproducten en levensmiddelen zijn goed voor een aandeel van 10% in de Rijnvaart en voor ongeveer 23% in de binnenvaart over de Donau. Meer in het algemeen hangt het vervoer van landbouwproducten door de binnenvaart in een bepaald jaar gedeeltelijk af van de oogstresultaten in het jaar ervoor.

 

AFBEELDINGEN 5 EN 6: GRAANOOGST EN VERVOER VAN LANDBOUWPRODUCTEN IN DE RIJNOEVERSTATEN



Bron: Eurostat [apro_cpsh1] en [iww_go_atygo]
  

AFBEELDINGEN 7 EN 8: GRAANOOGST EN VERVOER VAN LANDBOUWPRODUCTEN IN DE DONAULANDEN



Bron: Eurostat [apro_cpsh1] en [iww_go_atygo]
 

VOORUITZICHTEN VOOR HET LANDBOUW- EN AGRI-FOODSEGMENT

• De oorlog leidde ertoe dat de uitvoer van graan vanuit Oekraïne en Rusland zeer problematisch werd, vooral vanwege de sluiting van de Oekraïense havens aan de Zwarte Zee en de sancties die aan Rusland werden opgelegd. De stijging van de prijzen voor landbouwproducten die daarop volgde, hield aan tot eind juli 2022. In augustus 2022 gingen de havens aan de Zwarte Zee weer open. De aanvoertekorten verdwenen en de prijzen zakten terug naar hun niveau van voor de crisis. De prijzen voor maïs en gerst bleven vervolgens hangen op dit prijsniveau van voor de crisis, terwijl de prijzen voor tarwe bleven dalen.⁶⁵
• Tarwe
  Voor het oogstseizoen 2022/23⁶⁶ van zachte tarwe wordt zowel op wereldniveau als voor de EU-27 een toename voorspeld. Voor Frankrijk – het land met de grootste productie van de EU-27 – zullen de hoeveelheden vermoedelijk net iets onder het gemiddelde over een periode van vijf jaar liggen. Voor het volgende seizoen 2023/24 verwacht men dat de oogst van zachte tarwe hoger zal uitvallen en bij 787 miljoen ton zal liggen. Deze toename zal vooral afkomstig zijn uit Rusland, Oekraïne en verschillende regio’s in de VS.⁶⁷ Voor harde tarwe lag de productie in het oogstseizoen 2022/23 bij 33 miljoen ton, hetgeen 5% meer is dan in het vorige seizoen.
  De uitvoer van zachte tarwe (graan en meel) van de Europese Unie zal naar verwachting in het oogstseizoen 2022/23 +7% hoger zijn dan in 2021/22 en +11% in vergelijking met 2020/21. De belangrijkste bestemmingen voor deze exporten zijn landen in Noord-Afrika zoals Marokko, Algerije en Egypte.⁶⁸ Graan wordt voornamelijk vanuit havens in Noord-Frankrijk naar deze landen uitgevoerd en voor de toevoer van het graan vanuit het achterland naar de zeehavens wordt gebruikgemaakt van binnenvaartschepen. De zee-rivierhaven van Rouen is de grootste uitvoerhaven voor graan in Europa.
• Gerst
  Volgens de prognoses zal de wereldwijde productie in het oogstseizoen 2022/23 met +3% stijgen tot 154 miljoen ton. De prijzen voor Europees gerst zijn gedaald, waardoor de concurrentiepositie van Europese gerst ten opzichte van gerst uit Rusland beter geworden is.
• Maïs
  Voor het seizoen 2022/23 verwacht men oogstresultaten die 6% onder de waarden van het seizoen ervoor zullen liggen. De belangrijkste reden daarvoor is een sterke daling van de maïsuitvoer vanuit Argentinië, omdat de oogst in Argentinië tegenviel. Ook vanuit de Verenigde Staten zal de uitvoer van maïs vermoedelijk afnemen.

 

TABEL 1: OOGSTHOEVEELHEDEN IN HET SEIZOEN 2022/23 VERGELEKEN MET HET GEMIDDELDE OVER VIJF JAAR

Oogstseizoen 2022/23 in miljoen ton	Wereld	EU-27	Frankrijk
Zachte tarwe	768	126,0	33,7
Gemiddelde over 5 jaar	728	124,1	35,0
Harde tarwe	33	7,1	1,3
Gemiddelde over 5 jaar	34	7,6	1,7
Maïs	1.150	52,1	9,9
Gemiddelde over 5 jaar	1.144	66,4	12,9
Gerst	154	51,5	11,4
Gemiddelde over 5 jaar	149	52,4	11,8


Bronnen: FranceAgriMer mai 2023, Banque CIC agriculture, Europese Commissie, Service de la statistique et de la prospective (SSP) du Ministère de l’agriculture et de l’alimentation (Frankrijk)
 
• Wat de vraag betreft, werden de vooruitzichten voor de tarweconsumptie naar beneden bijgesteld vanwege de economische situatie in 2023. Voor alle vormen van de tarweconsumptie (menselijke consumptie, industrieel verbruik en veevoeder) zijn de geraamde consumptiehoeveelheden naar beneden gerevideerd.

CHEMISCHE PRODUCTEN

• In 2022 hangen de belangrijkste macro-economische indicatoren die van invloed zijn op de chemische sector grotendeels samen met de gevolgen van het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne: wereldwijde inflatie, zwakkere groei van het BBP, minder consumentenvertrouwen, volatiele olieprijzen die consequenties hebben voor de financiële situatie van verschillende wereldwijde chemieproducten, hoge gasprijs, bottlenecks in de aanvoer van grondstoffen en hoge prijzen die de hele chemische waardeketen onder druk zetten. Daar komen dan ook nog extreme weersomstandigheden bij (laagwater), die het vervoer van chemicaliën moeilijker maken en bovendien de economische verstoringen er niet beter op maken.⁶⁹
• In het vervoer over de gehele Rijn zijn chemicaliën goed voor een aandeel van ongeveer 17%. Voor de Donau is dit aandeel 11%. De vervoersprestatie voor chemicaliën in de Rijnoeverstaten is vrijwel gelijk gebleven de afgelopen vijf jaar, met uitzondering van een significante daling in 2018 (als gevolg van het lage water) en 2022 (als gevolg van de oorlog in Oekraïne en laagwater).
• De productie van chemische producten laat tot 2018 een cyclische opwaartse trend zien. In 2019 en 2020 kwam deze trend onder druk te staan door de verschillende handelsbelemmeringen en de coronapandemie. In 2021 begon de chemische productie aan een inhaalslag en zette zich een herstel in. Daar kwam in alle Rijnoeverstaten in 2022 abrupt een einde aan door de prijsstijgingen voor petrochemische grondstoffen en diverse inputfactoren. De chemische sector verwerkt immers zeer veel grondstoffen en is daarnaast ook nog eens de grootste energieverbruiker in Europa.
• De hoeveelheden chemicaliën die over de Donau werden vervoerd, zijn qua omvang een stuk kleiner, maar laten een vrij positieve trend zien, met, net als in de Rijnoeverstaten, een dip in 2018 en 2022. De chemische productie nam in 2022 in Roemenië en Hongarije af, terwijl de productie in Oostenrijk op hetzelfde niveau bleef en in Bulgarije juist toenam.

 

AFBEELDINGEN 9, 10, 11 EN 12: INDEX VAN DE CHEMISCHE PRODUCTIE EN VERVOER VAN CHEMISCHE PRODUCTEN IN DE RIJNOEVER- EN DONAULANDEN








Bron: Eurostat [STS_INPR_A], [IWW_GO_ATYGO]
  

VOORUITZICHTEN VOOR HET CHEMIESEGMENT

• Gezien het feit dat 88% van alle chemische producten in de EU geproduceerd wordt in acht landen, waarvan er vier een Rijnoeverstaat zijn (Duitsland, de grootste producent, gevolgd door Frankrijk, Nederland en België), zijn de ontwikkelingen in de chemische sector in de Rijnoeverstaten sterk bepalend voor de chemische sector in de EU. Alles bij elkaar genomen is de chemische productie in 2022 in de EU met -6,2% gedaald ten opzichte van 2021. De vorige vergelijkbare dip in de productie was in 2009 als gevolg van de wereldwijde economische crisis (-12,1% in verhouding tot 2008). De chemische sector is de industriële sector waar de productiegroei vergeleken met 2021 het sterkst terugliep, terwijl andere verwerkende industrietakken in 2022 juist een gemiddelde groei toonden van +2,2% (ten opzichte van 2021).⁷⁰
• In het licht van het onzekere geopolitieke klimaat en de verslechtering van de economische randvoorwaarden zijn de vooruitzichten voor de chemische industrie in 2023 nog steeds vrij somber. In tegenstelling tot de periodes na de coronapandemie of na de algemene economische crisis van 2009, wordt er nu niet gerekend op een krachtig of snel herstel. Een nauwkeurige prognose is echter moeilijk vanwege de zeer wisselende omstandigheden door het gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne en de energiecrisis die daar het gevolg van is. De zwakke trend voor deze industrietak zal daarom vermoedelijk het hele jaar 2023 aanhouden. De Duitse organisatie voor de chemische industrie (VCI)⁷¹ voorspelt een verdere daling van de chemische productie in Duitsland. Daar staat tegenover dat het economisch herstel in China en de geleidelijke daling van de energieprijzen het herstel van de Europese economie op middellange termijn vermoedelijk ten goede zullen komen. De uitdagingen voor deze industrietak zullen daarom in 2023 groot blijven: een geringere vraag naar chemische producten vanwege minder orders, verstoorde leveringsketens en hoge energiekosten.
• Het huidige reglementair en financieel kader is niet erg bevorderlijk voor de concurrentiekracht van de chemische industrie in Europa, met name niet wanneer men het concurrentieel kader in Europa vergelijkt met regio’s waar de energieprijzen gunstiger zijn dan in de EU, een situatie die op zich al een uitdaging vormt.
• Andere parameters die samenhangen met de herstructurering van de chemische industrie in het algemeen kunnen op langere termijn ook gevolgen hebben voor het vervoer door de binnenvaart. De verstoring in 2022 heeft namelijk aangetoond dat deze industrietak op bepaalde punten zeer kwetsbaar is als het gaat om de toevoerketen. Dit zou kunnen leiden tot verschuivingen in de belangrijkste productiegebieden voor deze industrietak en andere verkoopkanalen of het zoeken naar andere grondstofbronnen. Daar komt nog bij dat ook regelgeving en milieuaspecten een transformatie van deze sector zouden kunnen bewerkstelligen, met name als het gaat om het gebruik en vervoer van alternatieve grondstoffen voor de productie van chemicaliën en eindproducten.

VOORUITZICHTEN VOOR DE RIVIERCRUISES

• Naar verwachting zal de bouw van nieuwe schepen voor riviercruises in Europa in 2023 op een vrij laag peil blijven. De scheepscapaciteit die de vloot verliet, lag ver onder de capaciteit die er in de afgelopen decennia bijgekomen is, waardoor het aantal bedden van de Europese riviercruisevloot continu is toegenomen. In 2023 gaat het echter naar schatting om een toename van slechts honderd bedden in vergelijking met 2022. De verklaring hiervoor moet gezocht worden in het grotere aantal schepen dat de markt voor riviercruises verlaten heeft in vergelijking met nieuwe schepen die in de vaart genomen werden. Vermoedelijk hangt dit ook samen met het feit dat diverse riviercruiseschepen permanent gebruikt worden als drijvende hotels om Oekraïense vluchtelingen op te vangen tegen de achtergrond van het aanhoudende conflict.
• De riviercruisebranche is optimistisch en gaat ervan uit dat de vraag naar riviercruises in 2023 zal terugkeren naar het niveau van voor de pandemie. Dit zou een aansporing kunnen vormen om te investeren in nieuwbouw. Managers van toeristische binnenvaartondernemingen zijn onverminderd optimistisch, maar met de kanttekening dat er verschillende zorgpunten zijn die ertoe zouden kunnen leiden dat investeringen worden uitgesteld: stijgende energie- en brandstofprijzen, problemen om voldoende personeel te vinden, inflatie en stijgende grondstofprijzen, problemen met de toevoer en bij de aanschaf van grondstoffen. Ondanks de wens om in de komende twaalf maanden in nieuwe schepen te investeren, is het onzeker in hoeverre de nieuwbouw door de bovengenoemde factoren in de nabije toekomst geremd zal worden.⁷²